Kemungkinan Asal si Raja Batak
Batak, adalah salah satu suku bangsa di
Indonesia. Bila seseorang yang bukan orang Batak bertemu ataupun hanya
mendengar sebutan ‘orang Batak’, cenderung akan timbul spontanitas berbagai hal
yang berhubungan dengan ras yang satu ini. Antara lain mengingat kota
Medan/Sumatera Utara, suatu suku bangsa yang mayoritas penganut paham Kristen,
orang keras, dan lain sebagainya yang kemungkinan mengundang rasa was-was
ataupun rasa lain yang bersifat menjaga jarak.
Spontanitas ini, adalah suatu hal yang
berlebihan. Sekitar tahun 1801, seorang ahli arkeologi dari Nederland –
Belanda, mengadakan penelitian ke daerah asal orang Batak yaitu Pulau Samosir,
daerah Toba dan sekitarnya. Sang arkeolog ini mengambil kesimpulan bahwa suku
Batak adalah sekumpulan orang pegunungan yang sudah mempunyai Bahasa,
Adat, Tulisan, Agama, dan Kebudayaan,
berdasarkan inilah kemudian sekumpulan orang ini disebut orang BATAK, B =
Bahasa, A = Adat, T = Tulisan, A = Agama, K = Kebudayaan. Pegunungan tempat tinggal orang Batak
disebut Tempat Orang Batak
Asli dengan singkatan TOBA, T = Tempat, O = Orang, B = Batak,
A = Asli. Daerah Toba ini berada secara gografis di suatu tempat pertapaan yang
indah Tapanuli = Tapa na uli, juga Tapanuli ini disebut Tapian Nauli, yang
artinya tepian danau toba yang memiliki air yang jernih, dan danau ini memiliki
panorama yang indah. Tidak jarang pula Tapanuli, diartikan dengan Tapa =
Bertapa, nuli berasal dari kata nauli yang artinya Indah, dan Tapanuli diartikan
tempat bertapa yang indah.
Lalu prediksi asal usul orang Batak darimana ?.
Berdasarkan beberapa literature dan buku karangan para ahli jaman dahulu, serta
berbagai informasi dari majalah dan mass media lainnya, juga berdasarkan
penelitian lapangan, bias di prediksi, siapa sebenarnya SIRAJA BATAK ?,
darimana asal usulnya ?, Siapa Bapak dan Kakek Moyangnya ?, Siapa
saudara-saudaranya ?, dan dimana tempat tinggalnya ?.
Biarpun belum pernah bertemu dan mengenalnya,
berdasarkan beberapa argument berupa arkeologi, dicocokkan dengan buku-buku
karangan para ethnologen dan para ahli geneologi, dengan karangan yang hamper
mirip dan serupa, sehingga timbul keyakinan terhadap apa yang ditulis dalam
buku-buku mereka.
Hampir tidak ada orang yang mengenal kakek dari
kakeknya, ataupun kakek dari Ayahnya, tetapi diyakini bahwa itu ada. Teori ini
menggiring keyakinan terhadap penemuan yang dituangkan dalam buku-buku oleh
para ahli. Dan jasa-jasa para ahli ini harus dihargai, sebagai pihak yang
menuntun setiap generasi orang Batak untuk mengetahui dan mengenal silsilah
keturunan Si Raja Batak, dan ini bukan sebagai ‘mithos’ tetapi adalah suatu
fakta.
Sebelum dipaparkan asal usul si Raja Batak, ada
baiknya disampaikan tempat tinggal dan keturunannya, hal ini bias dilihat dari
tempat tingga orang Batak asli. Bila setiap orang Batak menyimak silsilahnya
masing-masing marga, semuanya berpusat kepada si Raja Batak. Dan banyak tua-tua
orang Batak yang menyebutkan kampung (huta) Sianjur mula-mula, sebagai tempat
tinggal si Raja Batak ( Kampung ini sebelah selatan Gunung Pusuk Buhit, sekitar
12 kilometer sebelah barat kota Pangururan Pulau Samosir ).
Satu lagi kampung, bertetangga dengan kampung
Sianjurmula-mula, bernama kampung Sidogor-dogor, merupakan tempat tinggal orang
asing pengikut rombongan si Raja Batak, yang kemudian pergi merantau ke sebelah
utara, sebagian ke tanah karo, dan sebagian lagi ke daerah Aceh.
Orang asing ini pergi merantau meninggalkan si
Raja Batak karena tidak menyukai pola hidup bertani dan berternak seperti orang
Batak. Perilaku orang asing ini, selalu beda dengan sikap orang Batak,sehingga
sedikit tidak akrab sejak mereka sama-sama dari India (Siam-Vietnam).
Orang-orang asing diluar orang Batak ini, cenderung menanam tanaman yang
berumur pendek dan cepat panen (tanaman muda), sehingga tidak sungkan
meninggalkan tempat tinggalnya di Samosir. Mereka menyesuaikan diri dengan daerah yang
dituju, dan pada saat tersebut lahan kosong sangat luas,di wilayah-wilayah yang
dituju.
Orang asing ini ikut rombongan si Raja Batak dari
India, juga mencari wilayah yang subur dan luas, dan si Raja Batak juga
mengijinkan mereka ikut, karena tenaga mereka diperlukan mendayung dan mengatur
layar perahu yang mereka tumpangi mengarungi samudera luas dan melewati ratusan
pulau mencari wilayah yang subur dan luas.
Setelah rombongan si Raja Batak beberapa generasi
di Kampung (huta) Sidogor-dogor, yang kemudian merupakan tempat si Raja Batak
dan isterinya Sibasoburning (orang Siam yang dinikahi di Thailand/Siam)
dimakamkan. Di Daerah Sidogor-dogor ini pula cucu-cucu si Raja Batak dimakamkan
kecuali Raja Uti (Raja Miok-Miok). Orang Thailand/Siam, Vietnam, dan suku Aren,
Klaten ada yang ikut serta dalam rombongan si Raja Batak berlayar mengarungi
samudera luas.
Menantu si Raja Batak, Tuan boru ni Hontungon dan
Raja Isumbaon juga berasal dari Siam. Orang asing yang meninggalkan si Raja
Batak di Samosir, mempunyai kemiripan dengan orang Batak memiliki ‘marga’, namun
bila disimak marga mereka tidak ada hubungan dengan marga –marga yang dimiliki keturunan
si Raja Batak yang berasal dari Toba (Tano Batak). Disamping itu, tradisi adapt
dan cara-cara orang Batak berkumpul juga memiliki kemiripan.
Cucu si Raja Batak, putra Raja Ilontungon bernama
Limbong Mulana, Sagala Raja, dan Malau Raja. Juga mempunyai isteri yang berasal
dari Siam dan Vietnam, kebanyakan berasal dari Siam, karena tradisi orang
Batak, seorang Ibu cenderung menganjurkan kepada putranya agar mencari istreri
yang semarga dengan dirinya.
Satu hal yang pantang bagi orang Batak, adalah
mengawini/menikahi wanita yang satu marga dengan dirinya. Sepanjang sejarah,
hanya Sariburaja yang mengawini saudara perempuannya Siboru Pareme, kakak adik
dari Siboru Pareme bernama Si Boru Anting Sabungan, Si Boru Paromas (Nai
Ambaton), Si Boru Biding Laut (Nai Rasaon) ibunda Raja Mangareak, menikah
kepada para putra Raja Isumbaon. Salah seorang saudara mereka bernama Nan Tinjo
Sangkar, bunuh diri diantara Pulau Malau (Ambarita) dengan Si Polha. Nan Tinjo
Sangkar bunuh diri karena dipaksa menikah, padahal tidak diketahui Orang tua
dan saudara-saudaranya bahwa dia seorang cacat yang disebut laki-laki bukan
perempuan tidak, bahasa saat ini yang lebih dikenal dengan sebutan ‘banci’.
Suatu hal yang harus disangkal, informasi yang
mengatakan bahwa ketiga Putra Guru Tatea Bulan , bahwa ketiga isteri mereka
berasal dari langit. Hampir seluruh orang Batak yakin bahwa ‘tondi’
atau ruh yang berasal dari langit, orang yang memiliki daging, sibuk dan tulang
belulang juga memiliki darah dinamakan manusia.
Situasi ini merupakan suatu keyakinan bahwa si
Raja Batak, anak dan keturunannya adalah benar-benar ada, sama sekali bukan
mithos. Keberadaan orang Batak yang saat ini sudah berada dihampir semua
pelosok dunia menandakan bahwa mereka adalah berasal dari satu orang kakek /nenek
moyang bernama si Raja Batak dan isterinya orang Siam/Thailand.
Bermula dari Sianjurmula-mula-Samosir Sumatera
Utara, seluruh yang mengaku orang Batak menyebar ke seluruh dunia.
Sejarah yang perlu digali, menyebutkan bahwa si
Raja Batak hanyalah tokoh yang membawa nama ke Batak an, karena di Malaya
sekitar 1000 tahun sebelum kedatangannya ke Pulau Samosir, sudah diketahui
bahwa orang Batak itu ada di India.
Di India orang Batak disebut B a t a c h a. Satu
ciri yang menandakan Batak berasal dari India, adalah kemiripan terhadap
cara-cara membangun rumah, membuat perkakas, cara mengukir patung, musik, cara
menari dan kemiripan lainnya.
Beberapa Arkeolog mengatakan, si Raja Batak lahir
di India, Putra dari Raja Tantan Debata. Raja Tantan Debata putra Raja Bonangbonang,
Raja Bonangbonang putra Eangbanua, Eangbanua putra Raja Miokmiok I, Raja
Miokmiok I putra Raja Ihat Manisia.
Mengikuti berita sejarah dari Ethnologen,
rombongan Raja Ihat Manisia merupakan orang Batak yang pertama mengatur tata
cara adat dan silsilah, biar tetap diingat bahwa orang Batak adalah suku ras
yang berasal dari India
Asal Usul Raja Batak
Mangihuthon torsa ni angka natuatua najolo, anak
silitonga do si Raja Batak, adong do hahana na margoar si Raja Asiasi, jala
anggina margoar Raja Jau. Amang nasida natolu margoar Eng Domia; margoar huhut
Ompu Raja Bonangtua; Ompungna ma Eng Banua. Anggo udutna tu ginjang dang adong
be na umbotosa, mythos (hahomion nama i; ai hurang dope parsaoran di tingki i
tu luat na asing, dongan bangso na di luar ni halak Batak.
Alai adong do na mandok, na lae ni Raja Siam do
si Raja Batak. Ditingki parpudion, dung lam bungka pardomuan tu Indonesia on
dohot tu luar negeri, lam diboto halak ma adong do na suman kebudayaanna tu
kebudayaan ni halak batak; i ma songon margamarga di Lampung, halak Dayak di
Kalimantan dohot halak Toraja di Sulawesi. Di Pulo Palawan Philipina pe adong
do na mandok halak Batak nasida.
Huroha di tingki i, dihamamasa ni parserahon ni jolma sian Siam, adong do na
marlayar tu Philipina, Kalimantan, Sulawesi, Sunda dohot Lampung, jala na
marlayar tu Sumatera Utara ima Eng Domia (Ompu Raja Bonangtua) rap dohot anakna
Raja Asiasi, Raja Batak dohot Raja Jau. Disura roha di Aru ma nasida mandarat,
sian i ma lam morotorot tu pedalaman hirahira di parbalohan ni Gayo, Alas, Tano
Batak dohot Tano Doli na margoar tingkion tano Jau.
Sian i borhat ma Raja Asiasi dompak Alas dohot Gayo, si Raja Batak manuju
Pusukbuhit mamolus Karo-Dairi-Parbuluan sahat tu Sianjurmulamula. Ia raja Jau
laho ma dompak tano Doli.
Anggo Eng Banua ompung ni si Raja Batak rap dohot laena Raja Siam simatua ni
Raja Batak tinggal do di banua Siam.
Dipungka Raja Batak ma parhutaanna di
Sianjurmulamula, dipajongjong ma jabuna, diula porlakna, dibahen pargadonganna,
parturan dohot parsabaan.
Dung manang sadialeleng Raja Batak manosor di Sianjurmulamula, sorang ma di
bortian anak lahilahi dibahenma goarna “Toga Datu”. Dung dapot tingkina
martinodohon Toga Datu sorang ma muse anak paidua, dibahenma goarna “Toga Sumba
(Raja Isumbaon)”, jala anakna siampudan dibahenma goarna “Toga Laut”.
Di na laho matua si Raja Batak, dipasahat do pusaka tu anakna na tolu i. Tu
Toga Datu dipasahat ma “Pustaha Surat Agong” namarisi “hadatuon, habeguon dohot
pangulubalangon”, tu anakna paidua Toga Sumba dipasahatma “Surat Tombaga
Holing” namarisi ruhutruhut ni Uhum dohot Harajaon. Tu anakna siampudan
dipasahat parbinotoan “Parhobolon, habaranion dohot habeguon”.
Pomparan ni Toga Datu na margoar muse Guru Tateabulan ima sude margamarga na
adong di Borbor Marsada dohot Lontung.
Pomparan ni Raja Isumbaon ima sude margamarga di pinompar ni Tuan
Sorimangaraja: Nai Ambaton/Ompu Raja Nabolon, Nai Rasaon/Raja Mangareak dohot
Nai Suanon/Tuan Sorba Dibanua.
Pomparan ni Toga Laut na laho tu Karo, Alas dohot Gayo gabe marsada dohot
pomparan ni Raja Asiasi, masuk margamarga na adong di Alas dohot Gayo; ima
marga Sekedang, Selian, Ciberou, Pinem, Munte, Karo di Alas; jala marga (mergo)
Ciberou, Bobasan (Batak na 27), Melala d.n.a di Gayo.
Jolma na asing sipaingan tombak nahumaliang Sianjurmulamula naung adong hian do
dapot si Raja Batak. Alai di tombak longolongo do ingananna. Pungupungu do
nasida maringanan nang mardalani pe; baoa, boruboru nang dakdanak huhut
patioptiop giringan napinaulina sian bulu laho mangalului sipanganonna, ima
tumbur ni hau manang uraturat na dauk, bulungbulung na poso (punsu ni hau)
bungana manang parbuena pe. Diburu nasida do binatangbinatang harangan, pidong
manang dengke sian sunge manang tao. Ndang boi jonohan ni halak ro i nasida,
pintor hatop do maporus tu tonga tombak i, mangalo do molo targogot. Jadi tung
soadong do pardomuan ni si Raja Batak dohot angka anakna i tu halak na asing.
GURU TATEABULAN DI SIANJURMULAMULA
a.
Toga Datu manjalo pusako sian tulangna.
Dung timpas dolidoli Toga Datu, tarsingot ma ibana tu ompungna Eng Banua dohot
tulangna Raja Siam na di taripar ni laut di tano sihadaoan; tarlobi ala soadong
boru na boi olionna di ingananna i, sai adong ma i siboru ni tulang na boi
siadopan ninna rohana, dibatahon ma i tu amana si Raja Batak.
Diantusi amana do sihol ni anak na i, dibuhulma ari na denggan, diborhati ma
anakna i dohot bohal di tongan dalan songon i nang sinjata dohot partahanon,
pangulimaon. Dipatorang ma angka sibolusonna di darat nang di laut pe.
Nepnep urukuruk do pardalanan na i, lanlan aek toba, di darat so adong dalan na
rundut, di laut pe sonang roha. Mansai las do roha ni tulangna i dohot sude
tondongna di haroro ni Toga Datu. Naso tupa longkang nian berena i sian
lambungna ala sihol ni rohana. Alai dung dirimangrimangi Toga Datu na so adong
be boru ni tulangna i na suman todoonna boanonna mulak tu Sianjurmulamula,
dipangidohon ma tu tulangna i asa diloas ibana mulak mandapothon amangna,
sotung matua amangna i andorang so mulak dope ibana.
Diantusi tulang na i do na tarjepol roha ni berena i dohot sihol ni rohana tu
amana, diborhati ma berena i dohot barang pusako harajaon dohot hadatuon.
Dilehon ma boanonna:
1. Hujur Siringis, hujur Jambarbaho, sanggul ni
bujing, talitali ni doli, pasahatonna tu anakna turun temurun na so tupa mago.
2. Batu martaha, pompang bala saribu jala tulak bala saratus.
3. Dua tintin sipajadijadi, jadi tu situmudu jadi tu sialang jadi tu sijagoa
dohot tu anak ni tangan.
4. Pungga haomasan sipadilatdilatonna molo male dihilala.
5. Ontong ma dilehon angka barang pahean, jala diajari beha pamangkena dohot
pangulahonna.
Dipasupasu ma ibana asa gabe torop mabue, jala
asa didongani sahala ni tulangna tongtong. Dung hot ripe ho, hatop do tuaon ni
tondim ripem, anak na marsahala do muse anakmi jala marharajaon.
Diparborhat ma berena i dohot solu sioloi ajar, na marholehon si bulung bira
pargoligoli siamak pandan jala partahutahu siantuk na risi. Dipataru sahalak
sangkar soanak lahi, ulubalang parompuan. Nepnep ma laut dibolus di atas ni
saniangnaga laut di toru ni saniangnaga langit, sahat ma nasida mardonokhon
pulo Aru, sian i masuk tu pulo Morsa.
Mulak ma napataruhon i mamboan solu sioloi ajar tu tano Siam. Toga Datu pe
mulakma tu Sianjurmulamula mamboan sude pusako na nilehonni tulangna i, mamolus
tombak nalimuton dohot tombak longolongo.
Dina sahat ibana tu Sianjurmulamula, nunga tarulang hutana i dapotsa, ai naung
mate do hape si Raja Batak jala anggina si Raja Isumbaon nunga pinda manosor tu
pat ni dolok Pusukbuhit, ima Pangururan nuaeng on.
Anggo barita ni Toga Laut dang adong diboto ibana, disura roha na ihut do ibana
laho manadingkon Sianjurmulamula dompak tano Karo/Alas.
b. Sibasoburning dongansaripe ni Toga
Datu.
Dipagopas Toga Datu ma parik ni hutana i, dipajongjong ma balebalena, diula
porlakna disuani dohot suansuanan na boi panganon; gadong, suhat, gaol, tobu
d.n.a. Dibahen do porlak sisoding panuanan ni na hushus, rugirugi, banebane,
bonangbonang, saesae. Disuani do huhut ragam ni pulungan ubat, pagar, dorma
sitogu harihir d.n.a. Ganup ari sai laho do ibana mandulo porlakna i, dibahen
do disi undungundung panisioanna.
Adong do sahalak na marbaju, boru ni jolma sipaingan ni tombak na disi na ro
jumonok tu porlakna i. Dipamanatmanat ma porlak i, godang ni sipanganon, uap ni
na hushus dohot na angur. Lam didalani ma porlak i; diida ma Toga Datu
namanisio di undungundungna i.
Dipaula so diida Toga Datu do sude, alai dipasang ma dorma sitogu harihir, gabe
somabiar be boruboru i gabe lam dipajonok ma tu Toga Datu. Dung manang piga
hali songon i, diboan Toga Datu ma boruboru i tu jabuna. Diajari ma taringot tu
parhataan dohot paradatan alai dang ditiopi boruboru i, diloas do mulak tu
natorasna.
Dung manang sadia leleng songonsongoni, lam togu ma holong ni rohanasida.
Dipangido boruboru i ma asa marbulan Toga Datu paboa na so tupa bolongkonnonna
ibana manang dohononna na mapultak sian bulu; ai lam dao nama natorasna sian
ibana molo saut gabe ripe ni Toga Datu. Dioloi Toga Datu ma marbulan, gabe
diboan ma boru i tu jabuna, patop mangan ma nasida.
Hatop do ditua deba boruboru I, dipaboa ma pangkilalaanna tu Toga Datu. Gabe
tubu ma roha ni Toga Datu manungkun partuturan ni boruboru i, dipaboa ma goar
ni amangna Sibasoburning, jadi boruboru i gabe boru Sibasoburning ma ai matua
goar ni amana do gabe marga ni ianakkonna.
Didok boru Sibasoburning ma tu Toga Datu: “Nunga marbulan ho, nunga top mangan
hita, nunga adong boaboa na denggan paboa ro ma panggabean parhorasan, ba dang
Toga Datu be goarmu, dohot ma Guru Tateabulan ai ditea ho do bulanmu na tu
ahu”. Olat ni i, sai Guru Tateabulan nama goar ni sinondukna i dijou boru
Sibasoburning.
Hu ma dibulanna, gok ma di taonna, sorang ma anak nasida baoa dibahenma goar
tulutna “si Raja Miokmiok”.
Tolu bulan dope sorang si Raja Miokmiok, nunga ditua deba muse boru Sibasoburning,
gabe diadiaon ma rohana. Alai ro do boaboa ni Mulajadinabolon paboa halak na
tarbarita do muse na dihiringan manuk, halak na marsahala, taluhonna do jolma,
begu nang binatangbinatang pe. Dung tiur haroanna pinarporhas, dibahen ma goar
ni anakna i “Sariburaja”, boruna i “Siboru Pareme”.
Dilaonlaon ni ari, tubu dope tolu nari anak nasida, dibahen ma goar ni paitolu
“Limbong Mulana”, paiopat “Sagala Raja”, jala pailima “Malau Raja”. Sorang dope
sada nai boruna i ma namargoar Siboru Bidinglaut na gabe sombaon jonok tu pulo
Malau di Simanindo. (Torsa no 20)
RAJA UTI (RAJA HATORUSAN)
Di na humodohodo boru Sibasoburning, marende ma
pidong patiaraja di dangka ni hariara dongdong, baringin tumburjati, siksak ma
dohot hilap, mardurum ma ronggur sibola nanggar, dung i hu ma dibulanna, gok ma
ditaonna, topak ma na dibortian sada dakdanak lahilahi. Alai hurang do
pangarumang ni dagingna, ai jempek do tanganna dohot patna, hira na soadong do
tahe idaon.
Tangis ma boru Sibasoburning marnida sinuantunasna i, alai diapuli Guru
Tateabulan do ripena i, ai naung dipalumba Mulajadinabolon do tunasida
dinamambahen pagar parmeme i.
Dipagodanggodang nasida ma anakna i, simbur do magodang jala hatop do malo
marhatahata, alai dang boi nanggo hundul, sai songoni do modom miokmiok, ido
umbahen didok Siraja Miokmiok; nadeba mandok “Siraja Gumelenggeleng”.
Dung magodang Siraja Miokmiok, dipangido ma tu
inangna boru Sibasoburning asa ditaruhon ibana tu punsu ni dolok Pusukbuhit asa
boi sian i ibana martonggo tu Mulajadinabolon. Dipeakhon inana i ma ibana di
bona ni hau piupiu tanggule asa adong parbuena na madabu i bahen panganonna.
Dilehon ma dohot pungga haomasan asa adong padilatdilatonna. Disima ditonggohon
Siraja Miokmiok asa marpanatap Mulajadinabolon manggohi pangarumangi ni dagingna.
Dioloi Mulajadinabolon do pangidoanna, lam marganjang ma tanganna dohot patna
i, alai tubu ma ihurna songon ihur ni bajonggir jala adong ma hulinghuling na
nipis padomuhon ruas ni tanganna dohot ruas ni patna tar songon habong ni
haluang.
Martonggo ma muse Siraja Miokmiok. Boasa tung songon i pambahenan ni
Mulajadinabolon tu ibana, najolo hurang pangarumangi ni dagingna hape ia nuaeng
nunga gabe lobi. Dipatorang Mulajadinabolon do tu ibana, ingkon songoni do
pangarumangi ni dagingna asa unang boi ibana marsaor dohot jolma manisia, ai
gabe malim do ibana na patorushon pangidoan ni manisia tu Mulajadinabolon dohot
sipatolhas tona ni Mulajadinabolon tu jolma manisia, alani i margoar ma ibana
Raja Hatorusan manang Raja Uti.
Dipauli Guru Tateabulan dohot boru Sibasoburning
pantangan di ingananna di bona hau piupiu tangke i. Ulok bagandingtua nama
donganna disi dohot bujonggir, untunguntung na bolon, leangleang mandi. Dang
adong be na boi mamereng Raja Hatorusan manang ise ia so holan Guru Tateabulan
dohot boru Sibasoburning dohot anggina Tuan Sariburaja.
Dilului Sariburaja do hahana i tu punsu ni Pusukbuhit, diida ma naung adong do
ripena margaor “Siboru Lindungbulan” boru ni Ömpu Tuan Bataraguru. Dipaboa ma
tu Sariburaja naung dibahen Mulajadinabolon goarna Raja Hatorusan si Raja Uti,
raja so haliapan raja sohalompoan. Ditonahon ma asa adong sian pomparanna
mambuat goarna dohot goarni harajaonna Raja Hatorusan i, anggo ibana laho
borhat nama sian i tu inganan sipatuduhonon ni Mulajadinabolon. Dang hea be dibereng
halak Raja Hatorusan i, alai anggo baritana sai muapmuap do ro di dia, didok do
ibana na so olo mate, na so olo matua.
Dung dapot tingki na binuhul ni Mulajadinabolon,
habang manang munsat ma Raja Uti tu ujung ni Barus na margoar huhut ujung Aceh,
ala diparbalohan ni Barus dohot Aceh do ingananna i di holangholang ni Aek Uti
siamun dohot Aek Uti hambirang. Dipauli ma disi bale pasogitna, parsantian
dohot langgatan pameleanna. Holan Raja Uti do maringanan disi dihaliangi angka
ulubalangna, angka i ma sialap hata dohot sipasahat tona ni Raja i tu angka
nirajaanna. Humaliang huta i adong do tolu lampis panjagana, lampis parbagasan
ima ragam ni pandoit na marhabong songon daldal, harinuan, altong, naning,
d.n.a. Lampis paduahon angka binatang na marbisa, hala, lipan, ragam ni ulok
namarbisa d.n.a. Lampis parduru i ma angka binatang panoro, babiat, gompul,
gaja d.n.a, jala di aek Uti siamun dohot hambirang nang dompak laut adong do
angka buea nabontar.
Dang adong jolma nanirajanna boi mamereng bohina, alai sar do baritana tu sude
luat, rade do jolma naniarjanna mangoloi parentana dohot tonana. Molo adong
namasa, isara haroro ni logoniari rangga puri matutung, mangido udan paremean,
padao bala dohot sahitsahit, Raja i do utusan martonggo tu Mulajadinabolon.
Dihaporseai nanirajanna i do na so ra matua jala
na so olo mate Raja Uti ala soadong na boi marnida. Alai sian pangulimanna
tiris do muse torsa, adong do manang piga sundut Raja Uti, holan na tubutubu
gaol do, dang adong na umboto pargantian nasida. Songon on ma didok
sundutnasida:
I. Raja Miokmiok, Raja Hatorusan I, Raja Uti I,
ripena boru Lindungbulan
II. Datu Pejel, ima Raja Uti II, ala tibu do ibana mate gabe ripena ma wakil
maniop harajaon i, digoari Raja Uti III.
III. Datu Borsakmaruhum anak ni Datu Pejel ma muse Raja Uti IV dung magodang
ibana.
IV. Datu Altongniaji ma muse gabe Raja Uti V.
V. Guru Longgam Pamunsak ma gabe Raja Uti VI; jala
VI. Datu Mambangdiatas na mambuat boru Mompul Sohapurpuron ma muse na gabe
Raja Uti VII. Na parpudi, ima na pasahathon sahalana dohot harajaonna tu Raja
Manghuntal Si Singamangaraja I
Songon on ma torsana:
Marsalisi do Si Singa Mangaraja dohot namboruna Nai Hapatia sian Muara
dohot Nai Paltiraja sian Urat. Di dok namboruna i ma: Ünang tung gaja ma diboan
ho, anggo bodil do, adong do bodil alo ni bodil!
Laho ma Si Singa Mangaraja mangalului huta ni
Raja Uti tu Barus ala diboto adong gaja hundulanna. Longang do sude ulubalang
ni Raja Uti ala boi Si Singa Mangaraja tolpas tu huta i, mamolus panjagaan ni
gaja, babiat binatang panoro, angka ulok dohot binatang na marbisa, songon i
nang angka pandoit, ai soadong hea na boi mamolus i. Ro ma dohot boru Mompul
Sohapurpuron mandapothon, dipaboama naung opat ari laho Raja i marparau, alai
dipahundul do nasida di jolo jabu asa jolo marpaiogon nasida.
Dialamat Si Singa Mangaraja do na laho Raja
Uti tu bungampara (songkor) ni jabu i, gabe disuru ma naposona paboahon tu jabu
asa siganjang ak dilului ingkau ni Si Singa Mangaraja atik pe nunga dipature
naposo ni Raja Uti lompan ni halak i di toru.
Ditogihon ripe ni Raja Uti ma Si Singa Mangaraja nangkok tu jabu marsipanganon,
anggo angka donganna di alaman do nasida mangan. Dipahundul ma Si Singa
Mangaraja di atas lage di halangulu, manghunsande ma ibana tu tiang. Dung rade
sipanganon, disintak ma ingkau siganjang ak i tu ginjang laho manganhon, alai
laos diserbeng do dompak songkor, gabe jumpangma panonggorna dohot Raja Uti, ai
ditingkir Raja Uti do sian ginjang manang na tutu olo Si Singa Mangaraja
manganhon ingkau gadong i. Mijur ma RajaUti sian songkor gabe mangkatai ma
nasida.
Dipaboa Si Singa Mangaraja ma sangkapna naeng mangalap sada gaja pahanpahanan
ni Raja i; “Boi do lehononku gaja i tu ho alai ingkon ho do mamboan talina jala
ingkon jolo pasahatonmu do tu ahu nahupangido on”. Lului ma diahu:
1. Sada horbo tunggal, sihalung jala namarngingi di ginjang
2. Sada bulung ni ri, bidang na sabulung gaol
3. Sada pungga namarimbulu
4. Sada lote namarlailai
5. Sada tali ni hoda sian rihit
6. Sada hambing tunggal sipitu tanduk
7. Sada jolma namarsaongsaongkon pinggolna jala namarsabesabehon susuna
Mulak ma Si Singa Mangaraja mangalului
pinangido ni Raja Uti. Dapotsa ma lote namarlau di Pangururan Samosir, jolma
namarsaongsaonghon pinggolna jala marsabesabehon susuna di Simalungun, hambing
tunggal sipitu tanduk sian Uluan, tali rihit sian Raja Sijorat Sitorang, pungga
namarimbulu sian Laguboti, bulung ni ri sabulung ni gaol sian Sianjur Humbang
dohot sada horbo tunggal sihaluang na marngingi di ginjang sian Silindung.
Diboan ma i saluhutna tu jolo ni Raja Uti, dipatorang ma lapatan ni i sadasada.
Ala boi do diulahon sude pangidoan ni Raja
Uti, dipasupasu Raja Uti ma Si Singa Mangaraja, ai nunga tutu ibana ma
naminiahan ni Debata. Dipasahatma pusako harajaon tu Si Singa Mangaraja.
Piso gaja dompak, piso solam Debata na gabe pusaka di Raja Si Singa Mangaraja
turuntemurun, lage haomasan, tabutabu sitarapullang, bunga na so ra malos.
Marpadan ma nasida na so tupa paboaonna pangarumangi ni bohi ni Raja Uti agia
tung tu ise. Molo diose padanna i pintor mulak do tabutabu i tu Raja Uti,
sitarapullang laptanna: sian i dalan na ro sian i do dalanna mulak. Dung
masiunduhan di padan i, mijur ma Si Singa Mangaraja tu alaman, ditogihon ma
donganna i manali gaja i sada, laos mulak ma nasida tu Bangkara.
Hape ditongan dalan i, andorang so sahat dope
nasida tu Bangkara, sian na so tinuntun ni Si Singa Mangaraja, dihusiphon ma tu
Raja Sijorat pangarumangi ni bohi ni Raja Uti, gabe habang ma mulak tabutabu
sitarpullang i tu Raja Uti. Sar ma barita ni Raja Uti tu sude desa na ualu,
marujung ma dohot harajaonna jala Raja Singa Mangaraja ma singkatna gabe raja
ni halak Batak.
TUAN SARIBURAJA DOHOT ANGKA RIPENA
Tolu bulan dope naung sorang Raja Miokmiok, nunga ditua deba muse boru
Sibasoburning. Dung i hu ma dibulanna, gok ma di taonna, sorang ma muse anakna
paiduahon pinaporhas. Rap tubu do ibana dohot iponna, sisilonna pe dohot obukna
nunga ganjang, dibahen nasida ma goarna “Sariburaja” jala boruna i margoar
“Siboru Pareme”.
Magodang ma Sariburaja gabe sangkar dolidoli, nangkok ma ibana tu punsu ni
Pusukbuhit, tinggal ma ibana disi tolu ari tolu borngin. Ditingki i mangilulu
ma dagingna gabe daging na imbaru, na marsahala, na so boi taluhonon ni jolma,
binatangbinatang manang begu laos pe taho.
Tubu ma rohana mamereng inganan humaliang luat i. Dinangkohi ma dolok
Simanabun, dituati rura Tambunrea mamolus tombak nalimuton dohot harangan
rimbunrea. Madangadang ma ibana sahat tu Barus, dapotsa ma disi bosi nasa horbo
balgana di gadugadu Sitanggor, binanga buarbuar di ondingonding ni dolok. Suman
tu horbo, martanduk, marpinggol jala marihur. Margoar do bosi i pantar bosi,
pongatpongatan bosi, pangutpangutan bosi, bosi marihur, bosi malela. Dibuat ma
ateate ni bosi i boanonna, jala disurathon ma goarna di atas ni batu i dohot agong.
Pangolion ni Sariburaja
Nunga tang daging ni Sariburaja, jumpang ma
tingkina naeng mambuat boru. Ro ma Nan Tarduhir mangalapi ibana asa nangkok tu
Pusukbuhit mangkatai tu Nai Mangiringlaut, boru ni Balabulan. Disura roha, boru
ni jolma sapaingan di Pusukbuhit i do i. Dipatop Nan Tanduhir ma Sariburaja
dohot Nai Mangiringlaut gabe marsaripe. Diboan Sariburaja ma ripena i tuat tu
toru alai dang tu Sianjurmulamula diboan, manosor do nasida tu Pariksabungan.
Dipajongjong ma disi jabuna, dipauli ma rumbi sian batu panimpanan ni barang
pusaka pauseang nabinoan ni Nai Mangiringlaut, i ma: piso ranggajuma, hujur
tombak di langit, batu martaha pompang bala saribu tulak bala saratus, tintin
sipajadijadi, pungga haomasan, sande huliman, tajom bara, bodil tarsardopur,
giringgiring sianting sabungan na mariaingmarloing. Ditutup Sariburaja ma rumbi
i dohot hadatuonna holan ibana do dohot Nai Mangiringlaut na boi mambungka, i
ma na margoar “Batu hobon”.
Hatop do ditua deba Nai Mangiringlaut,
matoras ma eme binoanna i. Nunga tang nang Siboru Pareme laos soadong na
marhaseangkon. Laho ma ibana tu Pariksabungan manopot ibotona Sariburaja. Nunga
melengeleng rohana mida ibotona i, gere pangkataionna, peut so peut dibahen
abitna, sumadoasadoa dibahen pardalanna. Hinata pe bira dohot latong, hapegani
dos do rintopna. Gabe manuan bulu ma nasida di lapanglapang ni babi, patuat na
so uhum ma nasida mangulahon na so jadi. Hambol ma pat ni Siboru Pareme ala ni
utiutianna i, tamba ari tamba tarida ma nabinoanna i.
Sar ma barita, pur ma alualu tu pinggol ni
Guru Tateabulan dohot anakna Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja.
Mangasup ma anakna na tolu i ingkon mamusa Sariburaja ala dibahen haurahon.
Dipasurut Sariburaja ma langkana martabuni tu
tomabak na di Pusukbuhit. Alai ala naung mangilulu i dagingna dang adong
dihabiari agia begu aha sude do tunduk mamereng ibana. Ro do bodat
Sijumboljumbol manarui parbue ni hau dohot situak ni loba bahen balanjona. Ro
do babiat Sibolang gabe hundanganna songon panangga, tusi ibana lao tusi do diihuthon
gari modom didongani do Sariburaja pola dibahen songon ripena. Nang sihulambak
golanggolang jolma so begu didongani do songon jolmana. Sapala naung pur barita
ni sibaoadi sahat ro di dia ninna rohana do.
Nunga dirimpu angka anggina i naung mate Sariburaja
ala so hea be mumbol alai dang sonang dope roha ni anggina na tolu i. Dialap ma
ibotona Siboru Pareme sian Pariksabungan diparadae ma dahanon pitu solup, sada
hudon na metmet, sada sonduk, sada raut sidila ni ilik. Dipaksa ma ibotona i
mangihuthon nasida tu tombak na limuton harangan longolongo. Marsomba do
ibotona i manopoti salana mardongan iluilu mabakbak, alai dang dioloi
Limbongmulana dohot anggina nadua i somba ni ibotona i, saut ma borhat nasida.
Ganup maradian nasida, sai didekdekkon Siboru Pareme do sobuon asa adong
ihuthonon ni Sariburaja mangalului ibana. Sahat ma nasida tu harangan Batu
Martindi di dolok ni Sabulan. Dipauli ma lapelapena so mardorpi dohot
marpantar, disi ma ditadingkon nasida Siboru Pareme dohot bohalna i.
Mulak ma nasida sahat tu Sabulan. Marbulan ma
nasida natolu ingkon saroha jala satahi maralohon Sariburaja molo tung mangolu
dope ibana, songon i nang tu pomparan ni Siboru Pareme, molo tung adong.
ANGKA ANAK NI SARIBURAJA
Nunga matoras eme nabinoan ni Nai Mangiringlaut, humodohodo ma ibana naeng
mangintubu alai dipangido rohana do naeng jolo pajumpang ibana dohot Sariburaja
asa tiur haroan tubu. Asima roha ni anggina Limbongmulana, Sagalaraja dohot
Malauraja, dipangido ma sian Guru Tateabulan hujur Siringis hujur Jambarbaho
nabinoanna sian tulangna i ma disombahon nasida singkat ni Sariburaja.
Ala masa do di luat i ari logo ranggapuri
matutung, mijur ma nasida sude tu alaman asa martonggo Guru Tateabulan mangido
udan paremean tu Mulajadinabolon. Dipangido Nai Mangiringlaut ma asa
dipantikhon hujur i di pogu ni alaman, dung i martonggo ma Guru Tateabulan.
Dang sae dope Guru Tateabulan martonggo, humodohodo ma Nai Mangiringlaut,
manggunjal ma na dihiringan manuk. Sidung martonggo Guru Tateabulan hu ma
dibulanna, gonop diarina, toho ma dipartingkianna tiur ma haroan ni Nai
Mangiringlaut, sorang ma baoa. Tompu ma matompas udan sian langit maborbor ma
nasida saluhut. Dung sahat tu jabu, dibahen nasida ma goar ni dakdanak i Siraja
Iborboron. Laos ala ni i ma ninna umbahen parari gurgur pomparan ni Siraja
Iborboron, sai marhobot do langit sai ro do pinomat simbur molo marhorja
nasida.
Ia Siboru Pareme didapothon Sariburaja do tu
pambuanganna i, ndang sonang roha ni Sariburaja sai balisaon do ibana.
Maralamat pandang torus ma ibana mandapothon Siboru Pareme diihuthon babiat
sibolang i do ibana songon na manganggo bogas ni Siboru Pareme. Diida nasida do
sobuon na pinadekdekhon ni Siboru Pareme di tongan dalan i.
Dung sahat nasida tu harangan Batu Martindi,
diida ma lapelape ni Siboru Pareme asal adong dibahen ibotona i jala dao sian
aek, dipaunsat ma dungkan toruan tu lambung mata mual, disima tinggal nasida.
Babiat sibolang i ma tongtong ro manarui parbue ni hau dohot angka situak ni
loba.
Dung i gok ma ditaonna, hu ma di bulanna, jumpang ma arina sorang ma na di
bortian anak lahi. Dibahen Sariburaja ma goarna Siraja Altong ala godangan
situak ni altong do balanjona. Alai maruba do muse goarna i gabe Siraja
Ilontungon.
Babiat sibolang pinarjolma ni Sariburaja i pe,
ditubuhon ma sada anak jolma baoa. Aris do rupa ni posoposo i tu Sariburaja
alai rabuton do sude dagingna, dibahen Sariburaja ma goar ni anakna i Siraja
Galeman.
Dung sorang Siraja Galeman disuru Sariburaja ma
babiat i mulak tu Pusukbuhit, ibana pe pagodanggodang anakna i rap dohot Siboru
Pareme. Dung magodang Siraja Galeman hurang mardomu do ibana dohot Siraja
Ilontungon gabe laho ibana dompak Dairi, pomparanna ma muse marga Babiat, i ma
marga Tambeski dohot marga Napagodang.
Rundut partuturan
Sar ma barita, pur alualu tu Guru Tateabulan
dohot anakna Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja naung sorang Siraja
Ilontungon anak ni Sariburaja sian ibotona Siboru Pareme. Marsak ma nasida
ndada holan ala ni hahaila na so haholipan, alai rundut ni partuturan on ma na
maol patureon. Dung mardos niroha Guru Tateabulan dohot anakna na tolu i,
songon on ma dibahen nasida partuturon narundut i:
Ïa Siraja Iborboron anak siahaan do ibana di
Sariburaja ai parjolo do ibana tubu sian ripena naung nirajahon i ma Nai
Mangiringlaut. Ia Siraja Ilontungon anak paidua ma di Sariburaja ai parpudi do
ibana tubu sian ripena na so nirajahon, alai huhut do i ibeberena, ai na
marroharoha do Sariburaja dohot ibotona Siboru Pareme.
I ma umbahen didok umpama: “Paramak rere do
Sariburaja, maranak huhut maribebere tu Siraja Ilontungon; alai parlage tangki
do Siraja Iborboron marlae huhut maranggi tu Siraja Ilontungon”. “Dangkadangka
dupangdupang matua haha do anak ni tulang”
Martinading hata Sariburaja
Marsibunisibuni do Sariburaja manopot jabuna di
Pariksabungan dina ro ibana mamereng anakna Siraja Iborboron. Dipasahat ma
hujur bosi malela namargoar hujur Siborboron bahen sombana tu anakna i ala so
diida tubu.
Ro dope Sariburaja mandapothon ripena dohot
anakna Siraja Iborboron tu Pariksabungan. Diungkap ma hombungna i jala dibuat
ma sian bagasan sada tintin sipajadijadi, senda huliman dohot batu martahan
dungi ditonggohon ma hombungna i laos rapet ma langkopna.
Ditingki i nunga ditua deba muse Nai
Mangiringlaut, dipaboa Sariburaja do parampuan tubuna i jala ditonahon asa
bahenonna muse goarna Siboru Sanggulhaomasan. Sorang ma tutu boru i ndang sanga
diida Sariburaja be i marhasohotan.
Laho ma muse Sariburaja mandapothon anakna di
Banuaraja. Dipasahatma tu Siraja Ilontungon sada tintin sipajadijadi songon
tanda patuduhononna tu hahana Siraja Iborboron, jala ditonahon ma: Ïa pomparan
ni Siraja Ilontungon, marhahahon tulang jala martulanghon haha do tu pomparan
ni Siraja Iborboron”. Dipaingot ma huhut asa marsaroha unang adong parsalisian.
Laos dipasahat ma huhut dohot pusako batu martaha i tu Siraja Galeman.
Di dok torsa, na borhat do Siraja Iborboron sian
Pariksabungan mangalului amana Sariburaja, Siraja Ilontungon pe borhat do sian
Banuaraja tong mangalului amana Sariburaja sian na so masibotoan gabe jumpang
ma nasida di tombak Sisunut dolok ni Harianboho. Marsiranggut ma nasida alai
ndang adong na talu ndang adong na monang. Alai molo maradian nasida
marsiranggut ro do bodat sijumbojumbol mangummai nasida margantiganti, ujungna
masisungkunan ma nasida manang ise be. Dipatuduhon be ma tintin pusaka sian
amana Sariburaja, “Ho do i hahang”, ninna Siraja Ilontungon tu hahana Siraja
Iborboron na umbalga sian ibana laos masihaolan ma nasida. Rap ma nasida
mangalului amanasida Sariburaja alai ndang dapot gabe mulak be ma tu hutana.
Ndang adong na mamboto manang didia mate
Sariburaja jala manang na didia kuburanna. Na deba mandok na laho do ibana tu
Angkola sahat tu aek Parsalinan, sian i muse torus tu Barus jala mambuat boru
muse disi. Alai adong do na mandok mate di Pusukbuhit jala dipamasuk Siraja
Iborboron tu kuburan batu na ni dakdak pinarade ni Sariburaja hian disi.
RAJA HATORUSAN II (TUAN BALASAHUNU)
Dung tang Siraja Iborboron dioli ma boru Jau.
Dang pola sadia leleng denggan ma pamatang ni boru Jau i, jala dung dapot di
arina dohot tingkina sorang ma na dibortian alai hibul songon jelok
marbalutan/martastasan. Dibungka ma tastasanna i, marboa ma posoposo i tarida
ma anak lahi. Ala na balutan i ibana tubu digoargoari do ibana “Hobalbalutan”.
Diririt Siraja Iborboron ma goarna, diingot ma tona ni Raja Hatorusan tu amana
Sariburaja asa dipampe goar ni sahalak sian pomparanna mambuat goar harajaonna
gabe dibahen ma goar ni anak na i Raja Hatorusan II.
Gabe datu bolon do muse Raja Hatorusan II jala
paraji nautusan. Boi do dipasang ibana pompang balasaribu tulak balasaratus.
Marsahala do ibana jala na sakti gabe dibahen halak do panggoarina “Tuan
Balasahunu”.
Mangoli ma muse Raja Hatorusan II, ndang apala
binoto boru ni ise na nialapna, Sian tunggane boruna i (adong mandok boru
Hasibuan) tubu do lima halak anakna:
1.
Anak sihahaan margoar: Ompu Tuan Rajadoli namargoar huhut
Datu Taladibabana. Dungkon mate amana ditadingkon ma Pariksabungan mangalului
panjampalan nalumomak. Alai dipudi muse bungkas do nang angka anggina i sian
Pariksabungan, ai hatiha parserahan ni jolma do tingki i tu desa naualu. Torsa
ni Ompu Rajadoli paboaon dope muse di pudi (Torsa no.7).
2.
Anak paidua margoar Datu Rimbang, na borhat muse dompak
Sarinembah.
3.
Anak paitolu goarna Datu Altong (Altokniaji), na bungkas
muse tu tano Karo masuk marga Kacaribu mangoli boru Tompul Sipurpuron.
4.
Ompu Sahangmataniari, na bungkas tu Toba parhabinsaran sian
i muse tu Bandarpulo torus tu Pane donokkon Asahan. Anakna ma Raja Margolang,
pomparan ni Raja Margolang gabe marga Margolang do muse.
5.
Anakna siampudan margoar Ompu Sindar Matanibulan namargoar
huhut Datu Mombangnapitu mambuat boru Tompul Sipurpuron ripena I i ma ina ni
Simarimbulubosi na marhuta di Sibaragas Sipultak. Ripena II boru Harondangpane,
sian i pitu anakna sahali tubu alai sude do muse sahali mate.
Dung matua Raja Hatorusan II, ditanom pomparanna
ma ibana di parbandaan Rianiate di lambung kuburan ni amana Siraja Iborboron
dohot Guru Tateabulan.
OMPU TUAN RAJADOLI NA MARGOAR DATU
TALADIBABANA
Ia anak sihahaan ni Raja Hatorusan na margoar Ompu Rajadoli borhat ma ibana
manadingkon anggina na opat halak i sian Pariksabungan dompak Habinsaran
mangalului panjampalan na lomak.
Datu bolon do Ompu Tuan Rajadoli, sian ibana do parmulaan ni “manuk di ampang”,
malo do ibana maroingoing. Molo maroingoing ibana, marhaliang ma jolma i jala
pintor tubu ma disi siubatanna angka na niulpukna. Ima umbahen dibahen halak
goarna Datu Taladibabana, parjagajaga di bibirna parpustaha di tolonanna.
Mangihuthon parmanuhan dinabinahenna di
Pariksabungan di na laho pinda ibana, tu pat ni Pusukbuhit do ibana manosor
alai manggurui do ibana disi, ai mamintor mate do hoda hundulanna laos digoari
ma i Pangururan.
Mardalan ma ibana dompak habinsaran mangalului tano na tipak di rohana huhut do
ibana marjuji dohot pinadatu. Molo talu ibana, maroingoing ma ibana asa
marhaliang jolma i ulpuhonna, ise siubatanna. Songon i ma dibahen paima sahat
ibana tu ujung ni dolok Samosir parhabinsaran. Martangiang ma ibana disi
anggiat dipatuduhon Debata tano siinganananna, laos dibahen ma goar ni inganan
i “Sitamiang”, i ma Gultom nuaeng.
Mangihuthon alamatna, tuat ma ibana tu toruan tu
topi tao, toho ma ro mamolus sian i parsolu marga Siregar nanaeng taripar tu
Sigaol. Dipangido ma asa dohot ibana sungke tu solu i, gabe marluga ma nasida
tu Sigaol, didok ma goar tinadingkonna i “Sungkean”.
Ditorushon do pardalananna dompak dolok, diparik ma disi parhutaanna alai ndang
saut diingani, ditorushon do pardalananna tu Utara. Dapotsa ma disi godang tubu
hau motung adong muse ma holan hau dongdong. Ia dongdong on sipanganon do
parbuena alai sai sanga do diallang pidong sambola. Disi ma dipungka Ompu Tuan
Rajadoli parhutaanna jala digoari ma i huta “Dongdong”, i ma na dilambung ni
Motung nuaeng.
Ndang pola haru dipaboa di torsa manang marga dia
do dongan saripe ni Ompu Tuan Rajadoli. Adong na mandok boru Hasibuan alai boru
do buhabajuna na margoar “Siboru Huta Hot”. Adong do muse lima anakna, dibahen
do muse goar ni sihahaan i Sariburaja II mambuat goar ni ompungna parginjang.
Ia ro ma Raja Mangareak sian huta Harianboho Pangururan anak ni Tuan
Sorimangaraja tubu ni Nai Rasaon mandapothon Ompu Tuan Rajadoli tu Dongdong
mangoli boruna Siboru Huta Hot i, disondukhela ma ibana.
Dung lam matua Ompu Tuan Rajadoli dilehon ma
parhutaan ni helana dohot boruna i tano Sibisa ala nunga sai mangido manjae
nasida sian huta.
Mangiburu do sude anakna i ala ni i, manginongi ma roha nasida ala songon na
sumangkan diida amana i marboru, laho ma nasida mandaodao masitopot dalanna be.
Alai ndang pungu nasida sadalanan, masitopot lomo ni rohana be do.
1. Anakna sihahaan Sariburaja II (ida torsa no 8)
2. Anakna paidua Sipahutar morot do dompak Parparean, adong do anakna sada
margoar Matasopiaklangit. Sada do matana di holangholang ni salibonna balgana
nasa sapaluan ni ogung. Tajom do pamerenganna, boi do diida pidong na meat di
punsu ni hau di atas dolok. Molo ditailihon tu langit boi do diboto andigan ro
udan. Bungkas do muse nasida tu Parsambilan, muli do boruna tu Sitorus Pane na
disini. Adong do opat anak ni Matasopiaklangit, sihahaan laho tu Bandarpulo,
paidua dompak Pagarbatu, paitolu dompak Parsingkaman, paiopat dompak
Padangbolak.
3. Anakna paitolu Siraja Hatioran (Datu Singa), i ma naumpompar marga Harahap.
Rap borhat do ibana dohot Sariburaja II tu Janjimatogu rap dohot anggina Siraja
Tanjung. Morot do muse nasida sian i dompak Parparean. Sian i ma Sariburaja
marsolusolu tu Sigumpar. Anggo Raja Hatioran laho do dompak habinsaran, sian i
muse tu Pangaribuan jala ditorushon muse tu Silantom sahat tu Angkola.
Marharajaon do nasida disi jala lambas tanona.
4. Anakna paiopat Siraja Tanjung, sian Janjimatogu laho do tu Lobuhole
Habinsaran. Na deba laho do dompak Silindung sahat tu Barus, nadeba nari laho
do dompak Angkola.
5. Anakna pailima Ramberaja, mulak do dompak Sianjurmulamula, alai laho do muse
sian i dompak Barus. Pomparanna marga Rambe na marserak di Barus, Singkil,
Dairi sahat tu bagian Langkat.
Boruna buhabaju margoar Siboru Huta Hot muli do tu Raja Mangareak na ro sian
Harianboho Pangururan. Dipajae Datu Taladibabana do nasida tu Sibisa. Alai di
na sarimatua muse Datu Taladibabana dipasahat do tu boruna i parhutanna di
dongdong dohot sude tano ulaon tu helana i ala soadong be anakna tinggal di
lambungna.
Sipatangkason:
1. Di rapot ni pomparan ni Datu Marhandangdalu di huta Matondang Tarutung
ari 28/29 Februari 1962????? Adong do manang piga sian marga Sipahutar dohot
Harahap mandok Datu Marhandangdalu do ompunasida, alai di pudi di pelaksanaan
ni tambak i tarida do na so rim sude marga nadua i mandok na pomparan ni Datu
Marhandangdalu nasida.
2. Adong do deba mandok anak ni Datu Pompangbalasaribu do si Tanjungdolok,
alai molo niida torsani Datu Pompangbalasaribu dohot Isangmaima (Datu
Pulungantua) manang Datu Rimbangsaudara (Datu Marhandangdalu), sian
sihadakdanakonna, pargulutan di hujur pusako i sahat tu hatutuana ndang hea
martaringot Tanjungdolok, gabe songon na tumoho do ibana anak ni Datu
Taladibabana. Alai sipatangkason dope na dua on dia sasintongna.
3. Di Tarombo binahen ni W.Hutagalung al.65 dohot B.Sej.BS. al.65 marhaha
maranggi do Sipahutar-Harahap-Tanjung dohot Rambe.
SARIBURAJA II MANOMBANG TU TANO HAUNATAS
Tar suman do parsorang ni Tuan Sariburaja tu parsorang ni anak sihahaan ni Datu
Taladibabana, rap tubu do ngingina, obukna dohot sisilonna pe nunga ganjang,
alani i dipampe ma goarna Sariburaja II.
Mambuat boru di Uluan do ibana, disura roha marga Hasibuan do i ai i dope marga
na adong disi. Lumomo do roha ni anak ni Datu Taladibabana mangaranto humolang
sian natorasna. Laho ma nang Sariburaja II dompak Janjimatogu, morot do muse
sian i dompak Parparean rap dohot Raja Hatioran. Holan Sariburaja II nama dohot
ripena marsolusolu dompak Sidais ai nunga pulik dalan ni anggina Raja Hatioran
na laho dompak Habinsaran.
Dipauli Sariburaja II ma soluna sian bulu tolong
hibulhibul dirahut marrupahon solu. Dibahen do hundulhundulanna bage
marpangunsandean, bulu na ganjang do dibahen holena ima ditungkolhon tu
tano/gambo na dibagasan aek i mamolus arung dohot ansising. Sahat ma nasida tu
na buntul di Sidais, maradian ma nasida disi naeng mambahen parhutaan ala napu
tano i diida. Hape marsahitma boruna Siboru Dongdong Saroding na tubu uju di
Dongdong dope nasida, laos mate do boruna i jala dikuburhon do disi.
Borhat ma nasida dompak Hasundutan, ditadingkon
ma gomparanna disi, mardalan tot ma nasida sian buntulbuntul i sahat tu
Laguboti. Diida ma angka hau na timbo dingkan Angkola ala ni napuna do i ninna
rohana. Disi ma Sariburaja II manombang, manosor parhutaan, dibahen ma goar ni
huta na i “Haunatas”(hau na atas) disi ma ibana maringanan sahat ro di na mate.
Di na ro Patuan Suriga pomparan ni Tuan Sihubil Tampubolon tu inganan
tinadingkon ni Sariburaja II i dapotsa dope gumpar i gabe dibahen ma goar ni
luat i Sigumpar.
Tarbarita do Sariburaja II na sian Haunatas di
sude Toba Holbung ai datu bolon do ibana pataoar sipangabangabang
sipangubungubung dagingna pe togos, malo marmonsak digoari do ibana pangulima.
Tarsuman do tu Sariburaja I ndang taralo halak ibana, gabe dibahen ma
pangoargoarina “Datu Rimbangsoaloon”.
Gabe jala sarimatua do Sariburaja II (Datu Rimbangsoaloon) mangingani bona
pasogit ni Pasaribu Haunatas, adong do onom anakna dohot dua boruna:
1. Anakna sihahaan i ma Datu Pompang Balasaribu na umpompar Pasaribu (torsa
no.9)
2. Anakna paidua Siraja Matondang datu bolon parlamat pandang torus,
namadangadang do ibana manandangkon hadatuonna. Marserak do pomparanna adong di
Sijamapolang, Pakpak, Angkola dohot Kualu.
3. Anakna paitolu Raja Saruksuk, hatop do laho jalang; pomparanna marga
Saruksuk maringanan di Barus, Pakpak dohot Karo.
4. Anakna paiopat Raja Sitarihoran, na utusan do marultop marburu pidong tu
harangan dohot tombak. Pomparanna adong do di Barus, Silindung, Angkola deba tu
Karo dohot Sarinembah.
5. Anakna pailima Raja Parapat, laho do dompak Parapat, Simalungun. Pomparanna
adong do di Toba, Silindung, Barus dohot di Angkola (Potibi Padang Lawas)
Boru ni Sariburaja II sihahaan margoar Nai Antingmalela na muli tu
Sibagotnipohan anak ni Tuan Sorbadibanua di Balige. Dipangido Sariburaja II do
bolina marutang di pudi, ganup taon lehononna sada horbo pelean tu dolok Tolong
dohot sada lombu pelean tu Paindoan. Dioloi Sibagotnipohan do i, nunga ngernger
gararon utang ninna rohana. Dipudi muse didok Sariburaja II ma asa unang be
dipasahat i tu ibana, Sibagotnipohan sandiri ma mamelehon horbo dohot lombu i
tu hasahatanna.
Boru siampudan margoar Siboru Pantisabungan na muli tu Babiat Naingol marga
Sinaga sian Pariksabungan. Tusi do dipalumehon Datu Marhandangdalu hujur na
nialapna sian banua toru saleleng na masimusuan i ibana.
Sipatangkason:
Di rapot ni pomparan ni Datu Marhandangdalu di huta Matondang Tarutung ari
28-29 Februari 1962???? Adong do manang piga sian marga Matondang, Sitarihoran
dohot Parapat na mandok dohot nasida anak ni Datu Marhandangdalu, alai di pudi
di pelaksanaan ni tambak partanda tarida do na so rim sude margamarga na tolu i
mambuktihon na dohot do nasida pomparan ni Datu Marhandangdalu. Sipatangkason
dope dia na sasintongna di na laho mamestahon tambak partandaan i.
Di bungku Tarombo W.Hutagalung al.65 dht Sejarah Batak B.S/al 65
martinodohon do Matondang, Saruksuk, Sitarihoran, Parapat, Parubahaji (marga
Tinedung dohot marga Sipangkar).
DATU POMPANGBALASARIBU SAHAT TU SIPULTAK
Sian na metmet dope anak sihahaanna i nunga sai diajarajari Sariburaja II (Datu
Rimbangsoaloon) taringot tu hadatuon dohot hapangaulimaon. Molo ro siseanna
marguru manang molo laho ibana manandangkon hadatuonna sai dohot do anakna i
dipaboanboan. Tung sude do parbinotoanna i ditungkishon tu anakna i sahat tu
pompang balasaribu tulak balasaratus pola dohot goarna dibahen “Datu Pompang
Balasaribu”.
Ala ni hadatuonna dohot hapangulimaonna dang sangkot ibana di huta. Dolidoli
dope ibana nunga laho manandangkon na binotona tu Balige maringanan di
Onanraja. Mahap ibana disi, nangkok muse tu Gumbot, sian i tuat tu Tarabunga.
Songonsongon i ma ibana madangadang sian luat nasada tu luat na sada nari.
Dung manang sadia leleng ibana di Tarabunga tuat
ma muse tu Meat, ditorushon muse tu Sitanggor nangkok dompak Paranginan torus
tu Lintongnihuta. Dung sahat tu Sipultak maradian ma ibana disi ala toho tano i
tu rohana bahen ingananna. Dipungka ma disi hutana, dipajongjong jabuna, diula
porlak dohot parturan, dipungka ma dohot pahanpahananna, digoari ma hutana i
Pea Horsik Sipultak.
Dibuat ibana ma boru ni luat na disi bahen pardihutana i ma boru Hombing. Adong
do dua halak anakna dohot sada boruna. Goar ni anakna i:
1. Isangmaima na margoar muse Datu Pulungantua, anakna ma Tumonggo Lubis naumpompar
marga Lubis
2. Datu Rimbangsaudara namargoar muse Datu Marhandangdalu, anakna ma Sariburaja
III naumpompar marga Pasaribu. (torsa no. 10 dohot 11)
Digoari Datu Pompangbalasaribu do boruna i Siboru Sanduduk i ma na muli tu anak
ni Namboruna Siboru Pantisabungan na muli tu Babiat Naingol Sinaga di
Pariksabungan.
Sipatangkason:
Adong do na mandok dohot do Tanjungdolok anak ni Datu Pompang Balasaribu
alai molo pinatangkas torsa ni Datu Pompang Balasaribu dohot torsa ni anakna
Isangmaima (Datu Pulungantua) dohot Datu Pompang Balasaribu (Datu
Marhandangdalu) mulai sihadakdanakonna dohot parmusuon siala hujur pusako i,
dang hea martaringot goar ni Tanjungdolok; gabe hira tumoho do pandok ni na
mandok: Anak ni Datu Taladibabana do Siraja Tanjung, alai siluluan dope
hatorangan na tumangkas. Ida torsa no.7
DATU RIMBANGSAUDARA (DATU MARHANDANGDALU)
a. Hadakdanahonna
Dipaboa Datu Pompangbalasaribu do sangkapna tu ripena boru Hombing
tarsingot tu anakna Isangmaima dohot Rimbangsaudara songon on:
1. Isangmaima ajaranna tu hadatuon na madangadang muse tumandangkon
hadatuon tu luat na asing, alai
2. Rimbangsaudara ajaranna ma martungkuang dohot marpadot asa adong tinggal
dapoton di huta.
Dialo boru Hombing do i, di dok ingkon rap ajaranna nasida na dua tu
hadatuon, partungkangon dohot hapadoton. Alai ndang ditangihon Datu
Pompangbalasaribu, holan Isangmaima do diajari taringot tu hadatuon i.
Dihusip inana do Rimbangsaudara asa
dipajonokjonok di pudi ni amangna uju diajarhon hadatuon i tu hahana manang tu
halak na asing pe na ro marguru manang marubat tu ibana.
Na torus do roha ni Rimbangsaudara sude do dapot rohana hadatuon ni amana i,
gari taoar najinalo ni amana sian ompungna Sariburaja II dapot do dibuat
satonga be dipamasuk tu guriguri najinalona sian amangboruna Babiat Naingol i
ma taoar: Ajimalim, Sitampar api dohot Sibola nanggar. Disimpan ma i tu inganan
na buni na so sihasohasoan.
Dua hali masiujian gogo Rimbangsaudara dohot Isangmaima, masitalu gogo
masionjoran andalu ma nasida parjolo sahali, talu do Isangmaima. Paduahalihon
marsiadu maringkat masilelean. Ndang dapot Isangmaima dilele Rimbangsaudara,
alai anggo Rimbangsaudara pintor dapot do dilele Isangmaima jala ditangkup.
Marsak do Datu Pompang Balasaribu paidaida
parbadabadaon ni anakna na dua i. Dijou ma nasida nadua, dipaingot ma asa unang
be marbadabada. Disuru ma nasida mangalului boru asa boi nasida hatop
pajaeonna. Mambuat boru ma Isangmaima, dang haru torang binoto boru aha dibuat;
adong na mandok boru Hasibuan alai laos adong do mandok boru Sitompul. Ba
tumangkas ma marga Lubis umboto manang mangalului.
Dipajae natorasna ma anak i, dipungka ma parhutaanna di Lobu Silosung humolang
otik sian Pea Rihit.
Rimbangsaudara pe laho ma mangalului boru tu
Lintongnihuta dipasaut ma boru ni tulangna marga Sihombing Lumbantoruan. Ibana
pe manjae ma di sosor Lobu Sipinggan nuaeng. Balga jala uli do dibahen jabuna
ai tungkang do ibana, lambas jala renta do parporlahan dohot parladanganna ai
na padot do ibana. Torop do halak ro mangido pangurupion nang sian luat na dumao
ai nunga datu bolon ibana margoar “Datu Rimbang Saudara”.
Ia dung manjae anakna na dua i lam matua ma
Datu Pompang Balasaribu, dipasahat ma hujur siringis, hujur jambarbaho na
binoan ni Guru Tateabulan sian huta ni tulangna jala na turuntemnurun tu Raja
Iborboron sahat tu Datu Pompang Balasaribu, riperipe nasida do i dohot Datu
Rimbangsaudara boi margantiganti mamangke hombar tu haporluanna be. Mate ma
Datu Pompang Balasaribu di hutana Pea Rihit.
b. Datu Rimbangsaudara tuat tu banua
toru
Mansai uli do suansuanan di porlak ni Datu Rimbangsaudara ala ni padotna
mulaulaon hape ro do aili mangugei suansuananna i. Dionggop Datu Rimbangsaudara
ma i rap dohot ripena boru Hombing, diida nasida ma ro pitu aili marudur,
naumbolonna ma di jolo. Mabuk ma Datu Rimbangsaudara mangalap hujurna sian
jabu, mundukunduk ma ibana mangonggop aili i, dipantom ma na umbalga i, i ma
aili sibolang na marrante alai ndang bil maleu do mata ni hujurna i jala
maporus ma sude aili i.
Laho ma Datu Rimbangsaudara manopot Datu Pulungantua dipangido ma tu hahana i
asa pangkeonna jolo hujur pusako riperipenasida i, ai ingkon na martuatua do
asa bil tu aili sibolang na marrante i.
Dilehon Datu Pulungantua do hujur i tu Datu
Rimbangsaudara alai dibahen janji na so jadi mago jala ndang jadi singkat ndang
boi abul, molo so mulak parsomba ma hamu nasaripe tu ahu.
Ndang pola dialusi Datu Rimbangsaudara hatana i, so na mago i ai ahu do na
mamangke dung i so na pangumpolanna i, riperipenami do, ninna rohana.
Tongon ma tula; bulan mangarinsan, rondang do
bulan i songon arian, laho ma Datu Rimbangsaudara rap dohot boru Hombing
mangonggop aili i tu porlakna. Marudur ma tutu aili i, sibolang na marrante i
do di jolo. Dung jonok, diromparhon Datu Rimbangsaudara ma hujurna i, tung
sangkan do hona sasap ni aili i. Disoro Datu Rimbangsaudara ma boturan ni hujur
i laho patundukhon nian hape tanggal ma boturan i mumpat sian matana, ai naung
lumbang do i huroha ala na leleng somarpangke. Maporus ma aili i sude mansai
hatop ndang tarihuthon ni Datu Rimbangsaudara, tarhatototng ma nasida mulak tu
jabuna. Marsogotna i diihutihut nasida ma bogas ni aili i, sahat ma tu lubang
samudora, masuk do aili tu bagasan lubang i.
Tarsingot ma rohana tu hujur pusako, hujur
jambarbaho riperipenasida i. Dielek Datu Rimbangsaudara ma hahana i, dipaboa ma
parmago ni hujur riperipenasida ai na rap agoan do nian nasida. Pir do roha ni
Datu Pulungantua, jogal do ibana jala koras do hatana: Ïngkon parsomba hamu
sude molo so dapot hujur i”, ninna.
Mardosni roha ma boru Hombing dohot sinondukna songon on: “Niduda ma na
marlangkat, sineat ma namargota, tinutungan ma na marimbulu, siniuk ma indahan,
tinanggo ma juhut, tinonggo ma raja ni dongan tubu, dongan sahuta, raja ni boru
dohot raja ni hulahula.
Ro ma tutu sude nasida, dipajojor suhut ma parmago ni hujur riperipe i dohot na
malobihu hata sian Datu Pulungantua ai riperipe ndang tarbahen pangumpolan.
Saroha ma angka raja i laho paingothon Datu Pulungantua, alai ndang marguna
tong do jogal rohana.
Mangihuthon alamat pandang torus ni Datu Rimbangsaudara
ditogihon ma sampuluopat halak angka na togos donganna papunguhon hotang,
diboan ma i tu baba ni lubang samudora i. Dibahen ma songon geanggeang, diisi
dohot batu dungi ditantan ma tu toru hape tong do ndang sahat, gaunggaung dope.
Ditambai dope hotang i nasai nari ipe asa tandos di toru. Dipantikhon ma
hariara na saborotan, ditambathon ma hotang i mansai momos, disuan ma pitu
hambona gaol humaliang ni lubang i.
Mulak ma ibana tu huta, ditonggo ma muse raja, dipaboa ma tu nasida pambahenan
ni hahana i na gurgur sian uhum na lompo sian patik, ai matua siluluan do na
mago sisingkaton na so disi, bahen tampahan ni na pinsur pamalunan ni na bolak.
Asa tumpak ma tondinasida tumpak sahalana paborhathon ibana asa dapot
naniluluan jumpang ma najinalahan.
Dipangido ma sian ripena boru Hombing
todotodoanna, i ma: indahan jinagaran, pira ni ambalungan, pusupusu ni pinahan,
sitompion na godang, gaol siaunon, ansimun na martangan, rudang sijagaraon,
dengke nionang, itak gurgur, napuran na hombang dohot pining tingkiltingkilan.
Ditujungi nasida ma ruma dohot sopo ni Datu Rimbangsaudara, martujung ma
inangna boru Hombing dohot ripena boru Hombing, diihuthon ma anakna Sariburaja
III; anggo Raja Dohang dibortian dope tingki i. Marsiroprop ma andungnasida
songon na mangudurhon na mate tu udean.
Martonggo ma Datu Rimbangsaudara tu Mulajadinabolon dohot tu sumangot ni
ompungna asa dihorasi jala ditumpahi ibana di pardalananna asa tiur songon ari,
rondang songon bulan dapot na niluluan jumpang na jinalahan dao ma samban
bingkolang.
Dipaboa ma tu inana dohot ripena, molo malos hau
dohot gaol on, boaboa ni naung mate ma ahu; alai molo tubu do, i ma boaboa
namangolu dope ahu. Disintak ma sabukna dialithon ulosna dihadang hampilna.
Ditiop ma hotang i laos dihapit dohot ina ni patna tuat ma ibana ngernger tu
toru, diida ma lam tu toru lam marlambas do liang i. Lam golap ma diida di toru
ala so adong be hatiuron, songon borngin nama golap marimpotimpot. Hape dung
sahat tu tondolan muba ma pamerengna songon pamerengan ni haluang dohot sipahut
diida ma hau hariara do hasangkotan ni hotang i. Dituati ma hariara i tu toru
gabe jumpang ma ibana dohot begu sipitu ulu si sada haehae na mandok tu ibana:
Ïse do ho na mardarasmardiris i, sotung hulatang ho sotung hulutung hualithon
tu andor tabu, sotung hupangan ho sotung hututung hupiringhon tu hombarjabu.
Dipasang Datu Rimbangsaudara ma partahananna,
didabu ma sipatulpak laos dialusi ma: Ähu ma da na ro tu banuamon manandanghon
hadatuon, manandanghon bisa, mamboan taoar ajimalim sitampar api sibola nanggar
taoar sipangabangabang sipangubungubung taoar sipangolu naung mate siparata
naung busuk, pagar simangonangon pagar sijambeulubalang”, laos dipispihon ma
pagar na i tu begu sipitu ulu sisada haehae i. Tunduk ma begu i marsomba tu
Datu Rimbangsaudara.
Dipaboa ma na disuru Raja Banuatoru do ibana manjaga ruang tu banua tonga
hatuatan tu banuatoru ai ingkon na diloas Ompu Banuatoru do asa boi mamolus
sian on. Namarsahit do nuaeng raja i hona runja dibanuatonga. Nunga sude datu
ni banuatoru on dijou mangubati alai ndang adong na tolap. Molo boi taoaronmuna
dohot pagarmuna lehononna do boruna i upamuna.
Dipatuduhon ma dalan tu huta ni Raja i, ingkon mamolus aek parsalinan do.
Manang ise na mamolus aek i taripar tu bariba an maruba ma rupana gabe binatang
alai molo taripar muse tu bariba on mamolus aek i muba ma rupana songon rupana
hian. Rara do aek i, i do patindahon rupani na mamolus aek i.
Dijonohi nasida ma aek i ditampul ma sanggar lahi
disornophon tu aek i pintor gabe tungkot balehat, dibahen muse tolong pintor
gabe tungkot panaluan. Dibahen muse pitu buhu bulu suraton pintor gabe pustaha
bulu.
Maralamat ma Datu Rimbangsaudara manang na beha bahenonna, diboto ma dia
lapatanna i; ingkon muba rupana gabe babi molo tariparanna aek i gabe soboi be
dapotsa mata ni hujur i. Martonggo ma ibana tu Mulajadinabolon asa diparo ari
logo ranggapuri matutung diharoroan ni aek i di banua tonga asa marsik aek i.
Dioloi Mulajadinabolon do tonggona i alai ingkon paimaonna do manang sadia
leleng asa moru aek i.
Tinggal ma jolo ibana rap dohot begu sipitu ulu
sisada haehae i, diguruhon ma pustaha bulu na sian aek Parsalinan i. Diguruhon
ma angka pustaha hadatuon ni begu parbanuatoru i songon mangalimunon dohot
taoar rugirugi, taoar bonangbonang, parsineangon dohot taoar banebane, paulak
tondi tu ruma dohot taoar saesae, songon i dohot ragam ni suansuanan bahen
pulungan.
Leleng di parlelengan marmetmet ma aek Parsalinan i dingkan juluan hatariparan
i, mullop ma batu angka na bolon marholangholang dua dopa. Dipangke Datu
Rimbangsaudara ma parsineangon, manimbungnimbung ma ibana sian batu na sada tu
na sada nari gabe taripar ma ibana tu bariba so pola dais tu aek i.
c. Mulak mata ni hujur i tu Datu
Rimbangsaudara
Di bariba ni aek i pajumpang ma ibana dohot “sipatundol ni begu”, di dok ma
tu Datu Rimbangsaudara: “Marhua ma ho ro tu banuanami on, patindatinda rupa
paubauba tompa, aha binoanmu, ise tinopotmu?”
Dipaboama na mamboan taoar do ibana, taoar
pangabangabang pangubungubung sirungrungi na dapot bubu siharhari na dapot
sambil, pagar dungdang soaloon pagar tanduk so suharon.
“Molo tutu do i, beta ma hita tu huta ni Ompu Raja Banuatoru ai tarrunja do
ibana di banua tonga, nunga sude datu di banuatoru on mangubati alai ndang olo
malum”ninna begu i laos borhat ma nasida.
Di tongan dalan pajumpang ma nasida dohot boru
ni Raja i gabe i nama mandongani Datu Rimbangsaudara sahat tu huta ni Raja i.
Nangkok ma nasida tu jabu, dipatuduhon boruna i ma sahit ni amana i. Diida Datu
Rimbangsaudara ma mata ni hujurna i na solot di sasap ni Rajai ai na patinda
rupa do hape ibana songon babi, ai homang do hapenasida.
Dijanjihon Raja i ma lehononna sahalak boruna i gabe ripe ni Datu
Rimbangsaudara asal ma malum sahitna i.
Dibungka Datu Rimbangsaudara ma hampilna,
dibuat ma taoar siaji malim na bolon didaishonma humaliang bugangna i, dilehon
ma taoar sipangabangabang sipangubungubung inumonna, dilehon ma gundur
pangalumi dohot ansimun pangalambomi allangonna. Lambok ma tutu dihilala na
marsahit i ndang adong be nahansitna jala boi ma ibana sonang modom. Ala ni i
pintor dilehon ma boruna siahaan na ummuli i gabe ripe ni Datu Rimbangsaudara.
Ganup ari lao do Datu Rimbangsaudara mamulung ubat ai ganup ari do mubauba
ubatna dibahen. Laos dilului ma toras ni bulu godang, diarit ma i apala suman
tu mata ni hujurna i didaishon ma dohot aek napuran asa suman tu bogas ni mudar
dipamasuk ma i tu hampilna i.
Di na sabodari, dipapungu Datu Rimbangsaudara
ma angka pulunganpulunganna di lambung podoman ni na marsahit i dibahen ma
rimberimbe amak haliang, disuru ma sude mijur tu toru asa unang maila haruar
runja i, ninna. Ditutup ma ulu ni na marsahit i dohot rugirugi, bonangbonang
dohot banebane, manjurgang ma Datu Rimbangsaudara, dibungka ma hampilna
dijolona, didais ma humaliang bugang i dohot taoar ngernger ma dienet mata ni
hujur i jala pintor dipamasuk tu hampilna i laos dibuat ma toras ni bulu godang
niaritna i, didais dohot aek napuran dilehon tiopon ni na marsahit i. Ditaoari
ma muse bugang i asa unang busuk jala hatop martutup.
Dijou ma natorop sude masuk tu jabu, dibungka
rimberimbe i, dipapungu pulungpulungan i, dijalo ma runja i sian na marsahit i
laos dipatuduhon ma tu nasida sude. Dipamasuk ma muse tu tabutabu dibahen ma
taoar aek tu bagasan na, ndang boi hasoan i anggo so malum situtu bugang i,
ninna.
Dipaboa Datu Rimbangsaudara do na ingkon ganup ari do ibana laho mangalului
ubat naimbaru asa hatop malum sahit i, alai laos mangalului na porlu tu
parmulakna nama ibana huhut; songon batang gaol, tandiang, tabutabu,
borongborong d.n.a. Martuptup ma Raja i dohot ripena dohot angka boruna i
tingki so dihuta datuna i ai nunga tangkas ditanda Raja i na datu i do na
mamantom ibana di banua tonga. Asa disi dipulangi sahithi ingkon pintor allangonta
do ibana. Bodarina i di dok Datu Rimbangsaudara ma naeng maripos ma bugang i
ndang sadia leleng nari bahenon ma pamulangina. Las ma roha ni raja i,
haroananta do ninna, parade hamu ma manuk mira sialtong, lului hamu ma
ramuanna; alai datu i do na ni dok na dohot natorop siharoan. Dialamat Datu
Rimbangsaudara do roha ni Raja i, ndang be dipaboa arina alai disonggot nama
asa unang managam Raja i.
Dung rade ulaula parborhatna, diboan Datu
Rimbangsaudara ma ramuan pamulangion i, borngin do ibana sahat tu jabu. Dipaboa
ma na ingkon bodari i ma pulunganna, dipasang ma taoarna dipamasuk ma sude
ramuanna jala nunga bagas borngin asa sae gabe mondohondok ma nasida.
Masihirdopan ma Raja i nian dohot ripena i alai ndang diantusi ripena i be
sangkapna ala las nirohana di parmalum ni sahit ni Raja i.
Madekdek ma loting ni Datu Rimbangsaudara tu
bara disuru ma ripena i mambuat, alai losok do rohana, ängginta i ma suru,
ninna do, mijur ma anggina i mangalap. Madabu muse tulpangna, marganti ma
anggina i mangalap; madabu muse gansipna, rautna, parhapuranna, partimbahoanna
d.n.a. Nunga loja anggina i, sude nasida mondokhondok.
Ahu nama huroha laho ninna, dihadang ma ulosna ditiop hampilna dipangido ma
huathuat sian simatuana na modom jonok tu tataring jala mijur ma ibana tu toru.
Dirahuthon ma huathuat i tu ihur ni babi dalu na di bara i, disangkothon ma
tabutabu namarisi borongborong tu rungkungna. Dipajongjong ma parsili naung
pinaradena hian di alaman, harbangan dohot di angka sirpang, dipangke ma
pangalimunon dohot parsineangon gabe sahat ma ibana tu aek Parsalinan. Nunga
marsik aek i ai naung jumolo hian do ditonggohon i tu Mulajadinabolon.
Manihai ma Raja i ala malelenghu so nangkok
helana i didokkon ma ripena mamereng. “Bolobolo ni i, sai na umbiar do ho, disi
dope ne i helanta i mangalbasalbashon huathuat i soarana pe tarbege do
marungutungut, laos so dapotsa dope huroha barang na i. Nunga tahuak manuk
manjotjoti, nunga mangkuling sese laos so mulbas. Muruk ma Raja i, disuru ma
ripena dohot boruna i mijur tu toru mamereng, hape ihur ni babi dalu do na
mangalbashon huathuat i jala borongborong na di tabutabu i do na morongorong.
Diida ma na jongjong di pogu ni alaman, ‘On do
ibana’, ninna; dihaol ngalingali ai parsili do i sian batang gaol. ‘Nian do na
di harbangan an’, ninna; dihaol tong ngalingali, Únok ni tandiang do’, ninna.
Sai songon i ma nasida sumulonsulon di dalan i manghaol angka parsili na
pinajongjong ni datu na i gabe nunga dao datu i manjangkit hotang i di na sahat
boru ni Raja i tu aek Parsalinan. Alai sanga dope nasida manimbungnimbung sian
batu i ndang pola muba rupana songon babi. “Paima ahu anak ni namboru, boasa
tadinghononmu ahu?”, ninna ripena i. Alai sai dihudus do manjangkit mamangke
parsineangon na ginuruhon na i. Songon i ma nasida marsiadu manjangkit tu
ginjang, naeng tampulon ni Datu Rimbangsaudara do nian hotang i alai mabiar do
ibana, ai boi do homang i mardalan sian dorpi ni liang i. Dung pe dapot
tanganna topi ni ruang i, ditampul ma hotang i marusrus ma nasida tu toru. Alai
anggo ripena i sanga do ditiop patna gabe dohot ma tu ginjang. Marsomba ma
ibana unang dibunu Datu Rimbangsaudara, dipangido ma asa dipatuduhon liangliang
dohot ronggangronggang bona ni bulu na holom ingananna. Alai jolo marpadan do
nasida na so tupa masisegaan sahat tu pinomparna. I ma ninna parmulaan ni
homang di banuatonga on.
Ia gaol nasinuan ni Datu Rimbangsaudara di partuatna i nunga paturakrak bonana
jala ramosramos parbuena. Hariara borotan ni hotang i pe nunga rugun mardangkai
jala pompot marbulung.
d. Datu Marhandangdalu laho tu huta ni
namboruna
Muba ma goar ni Datu Rimbangsaudara gabe Datu Marhandangdalu dung mulak ibana
sian banuatoru ai na dipantom do babi dalu umbahen tuat ibana tu banuatoru jala
tamba hadatuonna sian begu i, babi dalu do handangna manahan anak ni Ompu
Banuatoru umbahen so sanga ibana ditangkup homang i.
Modom do ibana di lambung ni ruang i pasuang gogona. Dung tarsunggul ibana
ndang tu hutana ibana laho ditorushon do pardalananna dompak huta ni namboruna
Siboru Pantisabungan di Pariksabungan. Borngin do ibana sahat, dipapodom ma di
mual sipitudai pinungka ni Guru Tateabulan.
Sar ma barita i di huta nang tu Siboru Sanduduk
dohot simatuana gabe ndang adong be partuaek laho tu mual i. Tarsunggul ma Datu
Marhandangdalu soadong diida jolma gabe laho ma ibana tu huta dung ragat
panduda. Didapothon ma Siboru Sanduduk na manduda di jolo jabuna. Dipangido ma
dodak i allangonna alai ndang dilehon, “Panganon ni babi ni simatuangku do i”,
ninna. Asi do muse rohana, “Na male do i huroha”, ninna rohana. Alai dipangido
ma muse monis, dung i parbue dung i botabota. “Ba lam rarat do on”, ninna
Siboru Sanduduk, laho ma ibana tu jabu paboahon tu simatuana.
“Ba dongkon ma ibana tu jabu asa talehon mangan,
songonon ma ra nuaeng ibotom di paradangadangan ia mangolu dope ibana”. Nangkok
ma Datu Marhandangdalu tu jabu, tarsonggot ma Siboru Pantisabungan,
“Jangatjangat do on huroha”, ninna rohana, dibuat ma sapa na burukburuk
pangananna, ngarngar ma dibahen parburianna.
Marnida i Datu Marhandangdalu muruk ma ibana, di dok ma: “Sian hopuk tu hapak
sahat tu pahu, sian daompung tu damang sahat tu ahu dang hea songonon panganan
dohot pamurianna”.
Diingot rohana ma paramanna i, ro ma iluna, disungkun ma tamuena i: Äi ise doho
tahe amang? Mengkel ma Datu Marhandangdalu mamereng namboruna dohot ibotona i:
“Ndang ditanda ho be ahu namboru dohot ho ito?” Ahu ma Datu Rimbangsaudara na
laho tu banuatoru mangalului hujur i, nunga huboan di son mata ni hujur i, Datu
Marhandangdalu nama goarhu nuaeng. Dibaritahon ma sude pardalananna, pardapot
ni hujur i dohot parmulakna. Disungkun ma barita ni inangna, ripena dohot
anakkonna di Lobu Sipinggan.
Marsiadu ma ibotona dohot namboruna i mangummai
Datu Marhandangdalu, disuru ma manjou amangboruna dohot laena sian
partungkangan. Ro ma amangboruna Babiat Naingol na margoar huhut Parsanggar
Somalindang Panompa Somalate rap dohot anakna. Dihara ma panungganei, dibuat ma
lombu sitiotio, diupa, diharoani ma Datu Marhandangdalu.
Leleng do Datu Marhandangdalu tinggal disi asa mulak jolo sumuang dagingna.
Masa ma na so dung masa di Sipultak, sai marhulihulis do lali arian na i
mangareapreap di atas jabu ni Datu Marhandangdalu, borngin i mangkulinghuling
sipaut maraungi asu marngeongi huting ngaisngais babi martahuaki manuk, gensong
angka horbo marue marumbe lombu mariheihe hoda. “Boaboa ni aha ma i nuaeng?
Nunga mate huroha anakki”, ninna inana i. Tangis ma ibana arian i sosombopon
mangandungi ma ibana borngin i nangetnanget. Nunga pola marniang longkot di
rere nama ibana lanok i pe nunga dihapian.
Mulak ma Datu Marhandangdalu sian Pariksabungan
tu Sipultak, borngin do ibana sahat, manat do ibana ro unang diboto halak.
Masuk ma ibana tu bara dibege ma andung ni inana ndang tartaonna be siholna
dijou ma inana i sian bara. Ndang porsea jolo inana i di dok do toisna i dohot
allamna. Dipaboa Datu Marhandangdalu ma naung diboan mata ni hujur i gabe
diungkap inana i ma jabu i. Masihaolan ma nasida pasombu sihol ni rohana.
Songon i ma nang tu ripena boru Hombing, anakna Sariburaja III dohot Raja
Dohang. Äi ise do on tahe? ninna Datu Marhandangdalu. Änak ta do i na tubu
tingki di banuatoru ho, dihiringan manuk ma i ditinggalhon ho. “Mundukhunduk ma
Datu Marhandangdalu, dibahen ma goar ni anak na i Raja Dohang.
Manghatahatai ma nasida saborngin i, dibaritahon Datu Marhandangdalu ma
pardalananna dohot hahansitonna, dibaritahon inangna ma dohot ripena i sude
pambahenbahen ni Datu Pulungantua.
e. Utiutian ni Datu Marhandangdalu
patuattuat singir
Ndang adong dope na umbotosa naung mulak Datu Marhandangdalu ai dipomponi
do unang dipaboaboa nasida. Naung mate do ibana di banuatoru anggo pamotoan ni
halak mangihuthon hatahata ni Datu Pulungantua.
Marhorja do Datu Pulungantua tingki i patuturhon holiholi ni amangna Datu
Pompangbalasaribu. Tung balga do horja i, dipalu do ogung sabangunan, ganup ari
do mamantom horbo, lombu margantiganti, maneati babi leleng ni pitu ari. Alai
teus do ibana tu inana i allam do matana.
Ndang jolo disulangi inana boru Hombing, jambar rimpusu pe sodilehon ala
humasianna roha ni inana i tu Datu Marhandangdalu sian sihadakdanahon nang
taringot tu hujur i. Hansit do roha ni Datu Marhandangdalu ala ni i, dipatuat
ma utiutianna mangutangi Datu Pulungantua.
f. Pidong manukmanuk
Dipauli Datu Marhandangdalu ma eatan ni pidong na balga disangkuthon ma i tu
bungkulan ni rumana. Ditonahon ma tu inana: “Molo ro pidong manukmanuk tu
bungkulan i, bahen ma tu eatan i talihon patna i, anggo ahu laho dope marultop
tu harangan. Molo ro Datu Pulungantua manginjam dok ma ndang boi ganti ndang
boi abul”.
Ro ma tutu pidong manukmanuk na balga songgop tu ruma i, dipamasuk inana i ma
tu eatan i laos ditambathon sada patna i. manortornortor ma pidong i huhut
marendeende. Tondan ma pinondur gondang i, miling ma sian huta ni Datu
Pulungantua mamereng pidong manukmanuk i.
Marnida i Datu Pulungantua, ro ma ibana manginjam pidong i sian inana, alai
didok inana i ma: “Manukmanuk ni Datu Marhandangdalu do i, molo mate manang
mago ndang boi ganti ndang boi abul”. Diundukhon Datu Pulungantua nama i,
disangkothon ma eatan i tu bungkulan ni rumana gabe sangkotma painondur i sude.
Borngin i diharhari pidong i ma talina jala
habang ma ibana tu tombak tu lambung ni pansur na bolon. Maridi ma ibana tu
pansur i huhut martabas ai Datu Marhandangdalu do i na patinda rupa songon
pidong manukmanuk. Na laho do ibana tu tombak longolongo marultop jala godang
pidong dapotsa. Dibutbuti ma imbulu ni pidong i dipallohothon tu sude daging
dohot gota ni meang. Martonggo ma ibana tu Mulajadinabolon laho patinda rupa
dipangido ma parsineangon asa boi habang.
g. Manopa bosi
Na ro do Datu pulungantua manopa bosi ni Datu Marhandangdalu bahen tangke
so haru tangke rimbas so haru rimbas baliung so haru baliung hujur so haru
hujur halasan so haru halasan. Nunga rade arang dohot pandusdusan nunga disi
halak pandusdusna.
Babi pe nunga masak bahen sulangsulangna, diseat manuk bira sialtong,
dipatibal ma indahan na jinagaran sitompion na godang, itak gurgur, na pinadar,
sira, pege dohot tuak tangkasan.
Disulangi ma hombisan, pandusdusan dohot nanggar, dibahen ma bosi sitopaon
i tu bagasan arang, dimulai ma mandusdus.
Disuru Datu Marhandangdalu ma Datu
Pulungantua, diallangi ma pinatibalna i margantiganti, sae na sada soluk ma na
sada nari jala disosohon tuak tangkasan gabe so malo morot ala ni butongna.
Dipasang Datu Marhandangdalu ma muse sipaderem gabe mondoondok ma Datu
Pulungantua laos rage modom.
“Bereng, bereng na tinopami”, ninna Datu Marhandangdalu manonggoti Datu
Pulungantua. Logamlogamon ibana hehe, dipareso ma hape nunga sanga sor bosi i
malala so tarida ala naung malelenghu digarahon.
Maila ma Datu Pulungantua laos mulak tu hutana.
h. Manampul bulung gaol
Margondang ma Datu Marhandangdalu pasombu lungun ala na so nidokkon ni Datu
Pulungantua ibana dohot inana tu pesta na paturunhon i, jambar ni inana pe dohot
jambarna sodilehon.
Nunga tung denggan porlak na i diula, godang tubu gaol na mambobori, suhat
dohot naasing. Nunga dihara sude angka rajaraja, diborotan si semet imbulu.
Ditanggo ma juhut disiuk ma indahan dinangkok ni mataniari ditamuei ma sude
rajaraja i. Dung sidung mangan, di na manungkun rajaraja i, dipatorang Datu
Marhandangdalu ma siangkupna, i ma na so disulangi Isangmaima inana di turunna
i, ndang dijou mangadopi, ndang dibahen jambar rimpusu. Daon ni hirim do on
tambar ni aluk, ninna. Nang pambahenanna tu ahu nunga gurgur sian patik jala
lompo sian uhum siala mata ni hujur binoan ni aili i. Riperipenami do i nian
jala adong dope sada nari barang riperipenami ditiop i ma piso Solam Debata.
Asa on pe, dung sae panghataion dipaima be ma jambarna alai molo tung ro
simanggurguri ba denggan ma maisio, di tarisopo dohot di jolo ni ruma ma
hulahula, dibara ma dongantubu di pamimpisan ma angka boru. Anggo bulung gaol
dohot bulung suhat tung na so jadi do tampulon, molo adong manampul ndang boi
singkat ndang boi abul, ingkon pasirangonna do tu bonana i so jadi malos.
Sidung ma na marhata i, nangkok ma ibana tu jabu,
ditonggohon ma sude hahansitonna dohot hahansiton ni inana di pambahenan ni
Datu Pulungantua i. Diungkap ma pagarna sibola nanggar pangulubalang ampilas
manantan, hilap marlisik porhas manoro. Tuat ma ibana muse tu alaman laho
padalan jambar.
Dang sanga dijalo Datu Pulungantua dope jambarna, sumiksak ma hilap, marpiupiu
ma halisungsung, manoro ma ampilas manantan, marborbor ma udan habahaba mabuk
ma jolma i manisio tu ingananna na tinontuhon ni Datu Marhandangdalu. Gok ma
tarisopo, jolo ruma, bara rodi pamimpisan ni huta i.
Ia Datu Pulungantua ndang olo masuk tu tombara,
dituntun do manampul bulung gaol i bahen saongna. “Bolobolo ni i, aha bahenonni
i tu ahu, ahu do raja jala datu bolon”, ninna rohana do.
Ditariashon Datu Marhandangdalu ma utang ni Datu Pulungantua ala mago pidong
manukmanukna i, sor bosi topaan, bulung gaol tinampul, sudena i holan barang
hasinohanna do, hape holan hujur riperipe i dope na mago dibahen Datu
Marhandangdalu jala adong dope sada nari barang pusako riperipe ditiop Datu
Pulungantua i ma “Piso Solam Debata”.
i. Datu Marhandangdalu marmusu dohot Datu
Pulungantua
Disuru Datu Marhandangdalu ma raja mangunung Datu Pulungantua asa olo
mardame dohot Datu Marhandangdalu asa dipasahat barang pusako riperipe i, piso
Solam Debata tiniopna i topottopotna tu Datu Marhandangdalu ai nunga tolu
barang hasinohanna diagohon, i ma pidong manukmanuk, bosi na sor, bulung gaol
tinampul hape padua piso Solam Debata i dope barang riperipenasida molo
dipasahat Datu Pulungantua piso i.
Jogal do roha ni Datu Pulungantua ndang ditangihon sipaingot ni rajaraja i.
Äha sibahenon ni i tu ahu, lot dituntun lomona’, ninna do.
Dipalumehon Datu Marhandangdalu ma jolo
hujurna i tu amangboruna Babiat Naingol jala marpadan nasida: “Na so tupa
lehonon ni Baiat Naingol hujur i agia tu ise ingkon ibana do mangalap. Molo
tung mate be nasida, ingkon pomparan ni Datu Marhandangdalu sandiri do manjalo
sian pomparan ni amangboruna na maniop hujur i. I do na niingot ni Toga Sinaga
na maniop hujur i umbahen na dibahen surat tu Punguan ni Pasaribu dohot boruna
na di Medan asa ro mangalap hujur i tu huta Alahan Batugaja Hutagalung Sionom
Hudon Dairi. Dipasahat ma tutu hujur i dohot tortor, ai dipalu do ogung
sabangunan di ari 13 Agustus 1962 dung jolo dibahen adat na gok. Hujur i nuaeng
disimpan amanta Djakondar Pasaribu, ketua ni P.B.B Medan, amanta on do na
martanggungjawab siala sude urusan adatadat ni hujur i jala na dohot mangalap
hujur i tu Sionom Hudon Dairi.
j. Marsampak aek Datu Marhandangdalu
dohot Datu Pulungantua
Dibingkas Datu Marhandangdalu ma bodil “sampak aek” dompak huta ni Datu
Pulungantua. Marmusu borngin marmusu arian ma nasida masionggopan masibodilan. Leleng
ni pitu bulan nasida na masibodilan i, ragat soara ni bodil songon poltuk hape
ndang adong na hona nanggo luha huling manang bosur lanok dienges pe soadong.
Aha so songon i, ai holan parpollung sibola obuk do nasida na dua pagut na
utusan. Ai anggo di hamusuon, malona mangua dohot marpollung do parohon
hamonangan di partontangan. Mardalan do nian pollung ni Datu Marhandangdalu na
manjujur pintor siala hujur dohot adat tu inana songon i na manjujur solup
panjaloan solup panggararan siala manukmanuk, bosi sor dohot bulung gaol
tinampul. Alai na ni ulahon ni Datu Pulungantua pe na mandok; aut di tingki
parmago ni hujur i pintor di dok ho, aut di turun i dijujur ho ba dibahen ho do
utiutianmu manaon na oni asa lalap jala sor bosi i ndang dohonon juap songon na
marmeam.
Ala rap toho be do pollungnasida na dua di na mangua i ba rap horas do nasida
na dua na marmusu i leleng ni pitu bulan. Andalu sangkotan ni bonang ndang
adong na talu duansa do na monang.
k. Masidabuan aji Datu Marhandangdalu
dohot Datu Pulungantua
Masidabuan aji dohot pangulubalang ma nasida na dua, alai dung tarhilala
pangulubalang i pintor dibahen do pompang balasaribu tulak balasaratus gabe
mulak do pangulubalang i.
Dipahabang Datu Pulungantua ma muse anduri laho mangaroksohon huta ni Datu
Marhandangdalu, alai dung dibege Datu Marhandangdalu parngongos ni anduri i
pintor dituju ma sian pogu ni alaman gabe madekdek ma marpiorpior tu bona ni
hau di balian.
Datu Marhandangdalu pe dibuat ma pitu andalu, dipahabang ma tu huta ni Datu
Pulungantua asa gabe begu antuk mangantuhi musuna i. Habur ma muse Datu
Pulungantua mijur tu alaman dung dibege parngongos ni andalu i, ditabasi ma
manjujur gabe madabu ma tu bona ni bulu di parik ni hutana i.
“Husurbu ma hutana i”, ninna Datu Pulungantua,
dirahut ma pitu sipusipu ditabasi ma i asa habang tu atas ni huta ni Datu
Marhandangdalu manurbu hutana i nian. Umbege i Datu Marhandangdalu dipasang ma
panujuon sitampar api, mintop ma api i jala madabu ma sipusipu i tu
bondarbondar di suha ni parik ni hutana i.
“Songon i hape dibahen”, ninna Datu Marhandangdalu, dibuat ma sipusipu ni
pangko, ditabasi ma pahabangkon tu ginajng manurbu huta ni Datu Pulungantua.
Öoo…, i do hape”, ninna Datu Pulungantua, dituju ma sian alaman ndang diterge,
diulahi dituju ndang mintop api i alai madabu ma tu suhasuha ni hutana i.
Mangasa gogo ma Datu Pulungantua dirungrunghon ma nabinotona, dibuat ma
pinggan, dipamasuk ma tu si nasa ragam ni aji dohot pangulubalang dipahabang ma
i tu atas ni huta ni Datu Marhandangdalu asa marongrong hutana i nian. Marhobas
ma Datu Marhandangdalu, dituju ma dohot pangulubalang sibolanaggar, anakna
Sariburaja III pe dohot do manghirpasi sian jolo jabu, anngo anggina Raja
Dohang sian bara do martabasi, maralo ma ajinasida i, madekdekma pinggan i tu
harbangan gabe tala ma harbangan i, i ma na gabe ambar Sipinggan nuaeng.
Dung horas nasida didapothon Sariburaja III dohot anggina Raja Dohang ma Datu
Marhandangdalu tu pogu ni alaman i. Di dok Datumarhandangdalu ma tu anakna Raja
Dohang: “Sian bara do ho huida martabasi, ala ni i Datubara nama goarmu tu
joloan on”. Pomparanna ma na gabe marga Batubara di pudian ni ari. Dipaontong
Sariburaja III ma angka anakna; dapotsa ma sihahaan di lambung ni hapeahan ni
anduri i, dibahen ma goarna “Raja Habeahan”, Silitonga i dapotsa ro sian bondar
laho tu huta dibahen ma goarna “Raja Bondar”, siampudan i hundulhundul di bona
ni Gorat gabe dibahen ma goarna “Raja Gorat”.
Diulakhon Datu Marhandangdalu ma muse mamasang
ajina parpudi. Dibuat ma losung sipitu baba jala dibahen ma pitu anduri
habongna. Dipamasuk ma tu baba ni losung sipitu baba i: pitu ragam ni aji, pitu
mansam pangulubalang sibola nanggar, ditonahon ma asa dilonglonghon huta ni
Datu Pulungantua na so jadi mulak di tongan dalan, na so jadi mangose padan, na
so jadi mulak di harbangan, suruk ma sahat tu pogu ni alaman, asa rongronghon
ma sude unang di paralangalangan.
Diuji Datu Pulungantua do manabasi alai ndang marguna, dituju musegani ndang
tarhilala, madabu ma losung i tu pogu ni alaman. Marongrong ma huta i gabe ambar
na bidang suman tu losung.
Di dok toras, molo pinadomu aek sian na dua ambar i tu bagasan tabutabu
gumunsang do dibagasan jala olo do mabola tabutabu i. Di taon 1955 laho do
panurat on dohot sahalak anakna tu ambar na dua i, dibuat do sian na dua ambar
i aek sabotol be. Dung sahat tu Balige, niuji pinadomu alai ndang adong na
tarjadi, ndang binoto manang ala na jumolo maradian i manang ala botol
ingananna.
DATU MARHANDANGDALU MANADINGHON
SIPULTAK
Nunga malonglong Lobutala gabe tao, Lobusipinggan pe nunga gabe ambar, nunga
menak hamusuon ni na marhahamaranggi masisolsoli roha be ala tardok nidokna
tartuntun lomo ni roha.
Buhar ma Datu Pulungantua dompak Lumban Simataniari, pomparanna nuaeng adong do
di Lumbanjulu Butar, deba tu Sipahutar. Sian i muse tu Lumbansioa morot muse tu
Sitorus Parsambilan, sian i ma bungkas tu Haunatas alai gumodang tu Lumbanrao
Habinsaran dohot tu Garoga. Borhat do deba tu Batangkayu sian i tu Siagalangan,
pomparanna ma na mangingani Mandailing.
Bungkas ma nang Datu Marhandangdalu rap dohot
boru Hombing dohot anakna Sariburaja III dohot Batubara tu Sipultak mamungka
hutana. Tar leleng do Datu Marhandangdalu disi. Pinda do muse ibana dompak
Bahalbatu tinggal do boru Hombing dohot Sariburaja III dohot Raja Dohang di
Sipultak. Lam morot do muse Datu Marhandangdalu sian i manandanghon hadatuonna
sahat ma tu Lumbangorat Balige. Mangoli ma muse disi dohot boru Tompul
Dasopang, anak ni i ma Raja Humbil na margoar muse Toga Gurning na maringanan
di Lumbangurning Uluan.
Alai di rapot ni pomparan ni Datu
Marhandangdalu di huta Matondang Tarutung ari 28-29 Februari 1962??? Adong do
sian marga Sitarihoran, Matondang dohot Parapat mandok nasida anak ni Datu
Marhandangdalu sian boru Tompul. Laos songon i do nang sian marga Sipahutar
dohot Harahap na mandok dohot nasida anak ni Datu Marhandangdalu sian boru
Hasibuan. Alai molo niida pangantoionnasida laho paulihon tambak partanda ni
Datu Marhandangdalu na di Lumbangurning sonogn na hurang saurdot do nasida
sude. Sipatangkason ma i muse di na laho mamestahon tambak partanda ni Datu
Marhandangdalu na di Lumbangurning gabe botoon ma tangkasna angka ise ripe
dohot anak ni Datu Marhandangdalu.
Nunga dos tahi ni utusanutusan na marrapot di
huta Matondang Tarutung di ari 28-29 Februari 1962???? laho mambahen:
1. Tugu ni Datu Marhandangdalu di bonapasogit Haunatas
2. Tambak partanda di kuburanna na di Lumbangurning Uluan
Di ari 4 Mei 1963 saut ma binahen Pesta
peletakan batu pertama dohot ogung sabangunan di tambak Lumbangurning laos
sadarina i diudut muse dohot acara penyerahan ni tano haojahan ni tugu di
Haunatas, dohot peletakan batu pertama ni tugu i. Hape muse ndang saut sahali
dibangun tugu dohot tambak i, holan tambak partanda i do jumolo dibangun
dimulai ma i di ari 28 Februari 1969 ukuranna 6m x 8m, timbona 2m. Dompak dalan
adong do partanda timbona 3 ½ m. Nunga naeng sidung i nuaeng laho mambahen
persiapan pesta nama.
Laho mamestahon tambak partanda on ma pahantusonna manang na angka ise do ripe
dohot anak ni Datu Marhandangdalu songon i nang taringot tu tugu sipajongjongon
di Haunatas.
PARSERAK NI POMPARAN NI DATU MARHANDANGDALU SIAN SIPULTAK
Tinggal di Sipultak do Sariburaja III rap dohot anggina Raja Dohang naumpompar
Batubara, lam matorop mabue ma nasida disi alai mate ma inana boru Hombing.
Lumbang dope tanoon tingki i, rangkak dope jolma maringanan. Tubu ma roha ni
angka anak ni Batubara mangalului jampalan na lumomak dompak Barus Toruan
dingkan Sorkam pangambirang, sian i ma muse laho deba dompak Sibolga torus tu
Angkola sahat tu Batubara na di Asahan. Na tinggal muse di Sipultak pinda ma
muse tu Tambunan na di tano Balige.
Angka anak ni Sariburaja III pe mangihut do
manadingkon Sipultak alai masitopot dalanna be do mangalului tano na suman di
rohana bahen ingananna.
Raja Habeahan dohot pomparanna laho do dompak Barus, maringanan ma nasida di
Pasaribu Tobing, torop do nasida disi. Anggo na tinggal dope di Sipultak
bungkas do muse tu Hutaraja laos adong disi maringanan sahat tu nuaeng on. Na
deba laho do tu Haunatas dohot Sitoluama, di na tolu inganan i adong do
pomparanna sahat tu tingki on. Sada ompu i ma Ampapaganalomak laho do tu
Pariksabungan i ma Pasaribu Habeahan. Siala parserak ni pomparan Raja Habeahan
tumorang ma i bahenon ni panitia tarombo Pasaribu sian Raja Habeahan.
Raja Bondar dohot angka anakna tinggal dope di
tano Sipultak. (torsa no. 13)
Raja Gorat pinda tu Sihujur sian i ma tu Rura Silindung adong do nuaeng
pomparanna di Sisunggulon. Na deba tu Pangururan Habinsaran, disi pe torop do
nasida. Deba pinda do muse dompak Sipahutar sirpang tu Sigotom, adong do
pomparanna di si sahat tu nuaeng on. Nang di bagian Doloksanggul adong do
pomparan ni Raja Gorat alai tumangkas ma i bahenon ni panitia tarombo Pasaribu
sian Raja Gorat.
PARSERAK NI POMPARAN NI RAJA BONDAR
Ia Panguluraja anak sihahaan ni Raja Bondar sai diinganhon do di Sipultak,
borat do rohana manadingkon kuburan ni angka ompungna dohot natorasna; alai
anggo angka anggina mangihut do borhat sian huta ni ompuna i mangalului tano na
numapu.
Ia Raja Pultak dohot anggina Raja Gordang morot ma jolo tu Bahalbatu alai morot
muse do tu Pagarsinondi, sian i ma tuat tu Rura Silindung. Maringanan ma Raja
Gordang di Hutabarat jonok tu aek situmandi, anggo hahana Raja Pultak di
Simarangkir do marhuta. Dung manang sadia leleng di si borhat do ibana dompak
Pahae, pinadatu do ibana di angka huta na binolusna sahat tu Angkola,
maringanan ma ibana di Pargarutan, digoari halak ma ibana disi Datu Dibagona.
Nunga torop disi dapotsa pomparan ni borbor i ma marga Harahap. Dipasaor ma
dirina dohot dongan sabutuhana i gabe marga Harahap. Anggo parbungkas ni Raja
Gordang sian Silindung tu Barus gumanjang do hatahononhon torsana di torsa no.
18.
Dua do anak ni Panguluraja, sihahaan margoar
Tuan Sarangnaiborngin, tinggal do di Sipultak mandongani amana. Ia siampudan na
margoar Panjimeter hatop do maninggalhon Sipultak, dompak Doloksanggul do ibana
laho laos mate disi. Adong do tolu anakna, sihahaan laho do tu Dairi ditorushon
muse tu tano Alas, pomparanna adong do na sahat tu Gayo. Marsada do pomparanna
i dohot margamarga ni na nidapothonna; alai sian hatana, bangkona dohot
kebudayaanna adong do sumanna tu halak Batak. Paidua manirpang do sian Dairi
manuju tano Karo, disi pe gabe masuk marga Karo na disi do pomparanna i ma
marga Selima, masuk tu bagian marga Karokaro Kacaribu. Paitolu goarna di dok
Parburak, mulak do tu Pariksabungan mandapothon huta ni ompuna Sariburaja.
Ibana pe dimasukkon do dirina tu marga Borbor na disini asa denggan parsaoran
siganup ari.
TUAN SARANGNAIBORNGIN MULAK TU BONA
PASOGIT HAUNATAS
“Nunga sude pomparan ni daompong pinda sian Sipultak on, holan ahu nama dohot
anakhu Tuan Sarangnaiborngin tinggal, ahu nunga lam matua”, ninna panguluraja
marpingkir. “Binsan mangolu ahu, hupaturun ma holiholi ni daompung dohot
damang”, ninna muse. Dijou ma anak na i, martahi ma nasida mambahen turun.
Ndang pola balga pesta i ai otik nama pangisi ni luat i. Ndang pola sadia
leleng nari mate ma dohot Panguluraja mangihut muse dohot ripena, denggan ma
nasida dipature Tuan Sarangnaiborngin.
Marhusari ma Tuan Sarangnaiborngin, ndang na hainganan on Sipultak on,
dumenggan ma ahu manombang tu lobu ni daompung Sariburaja II tu Haunatas.
Dierer ma jo dompak Bahalbatu tu angka lobu na
hea niinganan ni angka marga Pasaribu disi. Borhat ma ibana muse sian i tuat tu
Toba mamolus Siboruon, maringanan ma ibana di Lumban Gorat Balige, lobu ni
ompungna Datu Marhandangdalu naung hea sian i. Dung manang sadia leleng disi
laho ma ibana dompak Habinsaran manopot lobu ni Sariburaja II, alai manosor do
muse ibana tungkan dangsina di atas ni tor na disini. Ön do bonapasogit ni
pinomparhu di pudian ni ari, ninna dina laho mamungka hutana i.
Dipungka ma dilambung ni hutana i onan, digoari ma i Önan Ria. Laos dibahen do
disi bale pasogitna i ma songon partungkoan laho manaringoti na porlu di luat
i. Dibahen ma dohot parhombanan di Sidogor, gabe pulik do Haunatas sada bius,
ndang mangapi tu bius ni Sipaintua manang Sibagotnipohan atik pe otik do
nasida.
Tong do dijujung baringinna nang tingki harajaon Hajaihiranon dohot Hakepala Negerion
tingki panjajahon Bolanda, songon i nang ha-Ketua-Dewanon di parmulaan ni
Kemerdekaan ni Indonesia.
Gabe do Tuan Sarangnaiborngin mangingani tano Haunatas, onom do anakna.
Andorang so mate dope Tuan Sarangnaiborngin dibagi do pusahana tu anakna na onom
halak i, songon on ma parbagina:
1. Anak sihahaan Juaramonang, barang pusaka Ninggala
2. Anak paidua Ompu Randuk, barang pusaka Hujur
3. Anak paitolu Raja Enduk, barang pusaka Panggu
4. Anak paiopat Namorasinanti, barang pusaka Massihuridap
5. Anak pailima Ompu Debataraja, barang pusaka Tunggalpanaluan
6. Anak paonomhon Ompu Mangaretar, barang pusaka Papalian (Parmasan)
Asa tumorang di pomparanna angka na umposo
nuaeng on, pinatorang do di son pusahapusaha na jinalo ni anakna na onom i:
1. Ninggala: i ma ulaula ni parhauma na tinarik ni horbo laho manghurak dohot
manggargar tanoi asa masarsar gabe denggan hatubuan ni eme.
2. Hujur: i ma sinjata ni parburu laho marburu aili, ursa d.n.a, laos sinjata
porang do i dihamusuon. Adong do hujur Sitombuklangit, hujur Siborboron na
tinaringotan di torsa angka na parjolo.
3. Panggu: i ma ulaula ni parhauma laho mangombak hauma manang porlak dohot
manggisgis duhut. Molo marngingi di dok ma i ombak, hudali manang gairgair.
4. Massihuridap: i ma pahean ni pinggol. Najolo mar mas do pinggol ni baoa
dohot boruboru, alai muse holan pahean ni boruboru nama i, ai boruboru nama na
martura pinggolna. Nuaeng on barang pusaka nama i, ai metmet nama lubang ni
pinggol ni angka boruboru, kurabu mas nama na masa manang kurabu berlian.
Mansam ni mas Batak najolo:
a. Mas Sitepal; durina di babana sada na balga sada na metmet, jadi tepal
marsidokdoki. Massihuridap i ma mas sitepal na balga.
b. Mas duriduri: ummetmet do jala dos do balga dohot durina parduru tu babana i
duansa.
c. Ontokontok: i ma mas na metmet, ndang marduri (polos) holan dua do durina di
parduru tu babana i.
5. Tunggal Panaluan: i ma tungkot ni datu na manggombarhon jolma na
masituhuhan. Parginjang parobuk na ganjang i ma Ajidonda Hatahutan, paidua
Siboru Tapinauasan, udutna tu toru: Datu, Guru, Sibaso, d.u. manggombarhon
silinduat pinaporhas dung magodang marroharoha gabe longkot tu hau piupiu
tanggule. Dipangke datu do i manortor.
6. Papalian (Parmasan): i ma ampang panuhatan ni eme laho manjalo dohot
mangalehon asa dos isina (Ampang harajuan)
MARSERAK POMPARAN NI TUAN
SARANGNAIBORNGIN
Matua ma Tuan Sarangnaiborngin, ditambakhon ma di parbandaan ni Onan Ria na
pinungkana hian. Disuan do di tombak i hau hariara i ma songon monumentna sahat
tu saonari mangolu dope hau hariara i.
Matorop maribur do pomparanna, nang Pasaribu na asing pe di Haunatas, gabe laho
ma deba manosor tu Aeknabara na di holangholang ni harangan Parseraseraan dohot
Siharbangan. Gabe lam tu bidangna ma tano ni Pasaribu. Muse sahat do tu
Natinggir, Lintong, Hutagurgur, Onanborbor, Purbatua sahat tu Aekhunsim,
Sibalanga, Padangsiandomang, Garoga, Parinsoran ro di Sigolang, mardomu do i
sude ndang adong na marolat.
Lam tu toropna do pangisi ni Aeknabara, hira
na pulik nama nasida saharjaon. Alai di hamamasa ni porang Pidari na ro sian
Bonjol masa ma di Aeknabara porangporangan ai sai adong do na ro Bonjobonjoon
gabe so sonang be halak mangula siulaonna gabe lam marpogos ma nasida. Dung ro
hamajuon lam hatinggalan ma nasida ala dao dohot maol ni dalan. Mulak ma nasida
sude tu Haunatas, mulak gabe harangan ma Aeknabara.
Di tingki i masa do parpindaan ni angka jolma; anak ni Tuan Sarangnaiborngin pe
dohot do deba mangalului panjampalan na lumomak alai pulikpulik be do masiboan
langkana tu tano na umbuk di rohana.
1. Juaramonang; ndang
adong pomparanna tinggal di Haunatas, dompak Habinsaran do laho jala maringanan
ma nasida di Aekhunsim. Mangareak ma muse dompak Sibalanga sahat tu Garoga,
Parinsoran, Sigolang sahat tu Angkola. Torop do nasida di Garoga jala marharajaon,
alai adong do na laho dompak Silindung, Pahae dohot Samosir.
2. Ompu Randuk; pomparanna pe ndang adong na tinggal di
Haunatas, dompak Habinsaran do tong laho jala maringanan ma nasida di Rodang na
jonok tu Onanborbor. Munsat do muse sian i tu Sibalanga sahat tu
Padangsiandomang. Adong do gomparanna nuaeng disi, deba laho do tu Silindung,
Pahae, Angkola dohot luat na asing.
3. Raja Enduk; holan saompu do tinggal di Haunatas i ma
pomparan ni Ompu Tuan Asal. Pomparanna na asing pungu do di Lintong, Hutagurgur,
Onanborbor, Purbatua. Torop do nasida disi gabe sada harajaon Lintong dipadomu
ma i dohot Pangururan (Raja Gorat).
Adong do na pinda tu Batunabolon, Janjimauli sahat tu Simandimpos
Rantauparapat. Adong do nang tu Ombur/Lansang, Talun/Lumbanbalik; deba di
Rodang, Riganjang, Pearaja, Garoga, Aekhunsim. Nang di Parsoburan dohot di
Sijungkat adong do pomparanna dohot di Silindung, di Angkola pe adong do
pomparanna.
4.Namorasinanti; na tinggal di Haunatas i ma pomparan ni
anakna sihahaan Pariknabolon dohot deba pomparan ni paidua Ompu Tandean, na
deba nari laho do tu Bahalbatu. Paitolu Ompu Maranauli sude do pomparanna di
Bahalbatu; songon i do nang paiopat Ompu Doloksaribu di Bahalbatu do
pomparanna; pomparan ni pailima Ompu Ginjangraja i ma: 1. Ama ni Ginjang dohot
anakna Guru Tumonang di Pealangge Sibaganding, Pearaja-Simasom Pahae,
Sitompul-Silindung; 2. Sibolon Gu pomparanna di Parbuluan, Janjimartahan,
Aeksilang Doloksanggul, Sihoras Sumbul Pegagan deba laho tu Parlilitan, Pangkat
sahat tu Barus; Pomparan ni Guru Bisa (3) dohot Guru Lada (4) gabe marga
Ujungsaribu, senina ni marga Ujung di Hutamaha kuta Tengah dairi, dohot
pomparan ni Datu Gurasing (5) di Sibaragas Sipultak; pomparan ni Ompu Mirdak
(6) dohot Ompu Riuriur (7) laho do dompak Sarulla Pahae dung i muse dompak
Simanosor, deba tu Angkola na deba nari tu Batangtoru, Sibolga sahat tu Barus.
5.Ompu Debataraja; hira sude do pomparanna tinggal di
Haunatas, nasida do natumorop tinggal di Haunatas di huta Lumbanhariara, huta
Gonting dohot huta Pangasean. Alai adong do mandok deba pomparanna adong do di
Humbang; holan na adong dope sipahantusonna.
6.Ompu Mangaretar holan di Haunatas do pomparanna na marhuta
di Onanria asing ma na laho mangaranto tu luat na asing.
PARTUTURAN PARSABUTUHAON DI HAUNATAS
Dung maringanan Tuan Sarangnaiborngin sian pinompar ni Raja Bondar di Haunatas
las ro do nang pomparan ni haha doli Raja Habeahan, maringanan ma nasdia di
huta Habeahan gabe sahuta.
Ro do nang pomparan ni anggi doli Raja Gorat maringanan di huta Parpea dohot
Tingkatingka.
Nang marga Lubis pe ro do tu Haunatas, maringanan ma nasida di huta Lubis,
Hutagalung, Hutagurgur, Hutadame dohot Lumban Holbung.
Denggan do parhahamaranggion ni pangisi ni Haunatas, sude do nampuna huta, sude
dapotan golat di hauma, tano tur, parporlahan, sapangkailan bondar,
saparsingkolaan jala sada gareja. Sabius do nasida jala saharajaon ndang boi
rajaan ni marga na asing.
Saparadaton do nasida sude saparbagian jambar. Adat parhahamaranggion do
mangarahuti hasadaonnasida. Disusunnasida do tarombo partuturan parsabutuhaon
di Haunatas. Mura dope i antong di tingki i ai na rap pomparan ni Datu Pompang
Balasaribu dope nasida. (pangisi ni Haunatas).
Di sude paradatan, sai homabr tusi do dibahen
parbagian ni jambar hata, jambar juhut nang jambar hepeng dohot tortor pe. Uju
pajumpang dohot donganna, sai pintor diboto do marparhuaon ibana tu si jala
hombar tu si ma paniseonna. Molo tar sor iba laho tu huta, pajumpang dohot
manang ise pe nang so tinanda, anggo nasida pintor ditanda do iba jala disise:
“Nandigan ho ro ompung, amang….??? Natuatua, tunggane, ama manang ina,
dolidoli, namarbaju ro di angka dakdanak nunga diboto partuturanna tu donganna.
Laos on do sada sumber dibahen panusun buku on naginoaranna tarombo na so
tarsurat alai na tarsirat.
Dison sinusun do tarombo partuturan parsabutuhaon na mardalan di Haunatas sahat
tu nuaeng on. Binuat do manang piga goar sian marompuompu na dos (sarupa)
sundutna (di Haunatas), patudoson ma i sian donganniba saompu dohot dongan
saompu ni donganniba gabe botoon ma manang beha partuturan.
PARTUTURON PARSABUTUHAON DI RAJA
BONDAR DOHOT DI PASARIBU
1. Di pomparan ni Raja Bondar
a. Maol do patudoson partuturan di Haunatas dohot dongan pomparan ni Pasaribu
Raja Bondar na maringanan di luat na holang sian Haunatas. Di rapot tarombo
pomparan ni Raja Bondar taon 1963 di Bahalbatu ditontuhon ma goargoar sian sude
ompuompu na dos sundutna, gabe i ma tudostudos manontuhon tarombo dohot dongan
na pajumpang dohot iba. Marparhuaon ho tu si ….. (goar sian ompuna), pinatudos
ma muse tu na dos sundutna di pomparan ni ompuniba. Öooo…, manjou …. do ahu tu
ho.
b. Nunga ummura berengon partuturan parsabutuhaon
di pomparan ni Raja Bondar marhite buku tarombo on. Songon on ma pamangkena:
Nomor na marturut 1,2,3,4,…d.u. sian hambirang tu siamun sihahaan ni partubu do
i sahat tu sianggian ni partubu, molo ummetmet nomor niba sian dongan,
angginiba ma ibana jala hahana ma iba.
Nomor urut sian ginjang tu toru na di topi parhambirang i, nomor ni sundut do
i, mulai Raja Bondar no.1, anakna no.2, pahompuna no.3….d.u. Molo iba nomor 8
hape dongan nomor 9,10,11 gabe maranak, marpahompu, maranak mangulahi ma iba tu
ibana. Molo dongan i nomor 7,6,5 gabe marama, marompung, marama mangulahi ma
iba tu ibana.
2. Songon i do muse pangalahona mangalului
partuturan parsabutuhaon di pomparan ni Pasaribu Raja Bondar maradophon
pomparan ni Raja Habeahan manang Raja Gorat pe. Boi ma i sude bahenon dung
pinapungu gabe sada tarombo ni Raja Habeahan, Raja Bondar dohot Raja Gorat na
sinusun ni panitia ganup ompu gabe tarombo ni Pasaribu, bahenon ma songon na di
bagian “b” na di ginjang i.
PARBUNGKAS NI RAJA GORDANG TU BARUS
Turun do hadatuon ni ompungna Datu Marhandangdalu tu Raja Gordang, datu bolon
do ibana di rura Silindung. Dung mangoli ibana ndang di jou halak be goar
sidakdanakna i, goar hadatuonna i nama dijou i ma Datu Manombabisa. Di
Hutabarat do hutana di topi ni aek Situmandi, goar ni hutana i dibahen huta
Marsaitbosi. Nunga namarbaju boruna Si Tumaledung jala nauli do rupana, donda
jala pantun pangalahona ala ni i digoari halak do ibana Siboru Hutahian
Natumandi, ai andi do rupana sian donganna jala tubu ibana di topi ni Aek
Situmandi.
Na ro do Guru Mangaloksa madangadang tu Silindung
sian Sigaol Uluan, manompang ma ibana di jabu ni Datu Manombabisa di huta
Marsaitbosi. Diurupurupi Guru Mangaloksa do Datu Manombabisa mulaulaon. Mansai
lomo rohana marnida boru ni Datu Manombabisa i naeng oroanna gabe parsondukna.
Siboru Hutahian Natumandi pe rosu do manghatahatai dohot Guru Mangaloksa, gabe
sonduk hela ma Guru Mangaloksa di jabu ni Datu Manombabisa.
Nunga tung bolak arung dohot ansising naung nirambas ni Datu Manombabisa bahen
parhaumaan, rumatamata idaon bulung ni eme na i, turna pe lambas do di
buntulbuntul i, robean i pe nunga diula gabe pargadongan, lomaklomak bulung ni
suansuananna i.
Dung manang sadia leleng, naeng manjae ma Guru
Mangaloksa asa diboto mangula na diibana.
Disuru ma ripena i mangido tano sian
simatuana. Hurang suman do i tu roha ni Datu Manombabisa ai lambas dope arung
dohot assing sirambason, godang dope robean na tubuan ramba na so ditastas jala
poso dope Guru Mangaloksa. Boasa ingkon naung hinagaluthon i deba pangidoanna?
Dionjat ma tano tu parindahanon, Ön ma lehon tu Hasibuan, ninna tu boruna i. Na
mangalehon semangat do nian tu helana i.
Marsogotna i borhat do Datu Manombabisa rap dohot dua anakna manandanghon
hadatuon tu Sipoholon. Nangkok ma nasida tu punsu ni dolok Siborboron, manuati
rura manangkohi robean di Sijamapolang sahat tu Naipospos tuat muse dompak
Barus. Di ganup huta binolusnasida dipasang do hadatuonna i mangubati
namarsahit, diulpuk jolma i asa ubatanna. Denggan do nasida ditamuei sangap do
nasida dipardalannanna.
Leleng do nasida mangkahapi tano i, diida
balgabalga ni hau di tombak i ala ni napuna. Nepnep diida tu hasundutan mansai
hornop jala mansai lambas. Dengganna i bahenon di son parhutaan, ndang songon
Silindung tano barerang hatubuan ni arung dohot assing songon solu idaon
sungkot pamerengan. Dipasang do huhut hadatuonna disi ndang diboto halak na
laos mangkahapi tano i nasida. Dung geas didalani nasida sude, mulak ma nasida
mamolus harororanna hian sahat ma nasida tu dolok Soborboron. Ditatap ma rura
Silindung na songon solu hinaliangan ni dolok na tubuan ri, assising dohot
arung na tubu di peapea i. “Ndang paumanon tano Barus i, ate….!”, ninna Datu
Manombabisa tu anakna na dua i. Putus ma roha nasida manadingkon rura Silindung
mandapothon tano Barus na napu jala na hornop i.
Dung sahat Datu Manombabisa tu huta, dialualuhon
boruna i ma parbadaanna dohot Guru
Mangaloksa ala ni tano si sa parrasan i.
Dijou ma helana i dohot boruna i, di dok ma tu nasida: “Boasa pola marbadai
hamu ala ni tano? Pos rohamu, pasahatonku ma sude golathu, tur dohot porlakhu
rodi angka dorbia nang jabu on tu hamu. Anggo hami borhat ma bulan na ro dung
dapot tula, bulan parinsan mangalului panjampalan na lumomak”. Dirimpu boruna
dohot helana i do i murukna na paugul i nasida.
Marhobas ma Datu Manombabisa, dipahimpal ma barangbarangna na boi boanonna,
diuanghon angka na boi langku. Marhobas ma nang angka anakna dohot parumaenna,
pahompuna, songon i dohot angka naposona asa tulus diparborhatnasida i.
Dapot ma tula, bulan parinsan. Sogot manogot i
borhat ma nasida sude, torop do nasida na marudur i masiboan barangna be: adong
na manghunti, manghallung huhut manogu hoda boban. Sian gadugadu i do nasida
mardalan, hona dege ma poring na di topi ni dalan i marngangakngangak. Marabur
ma ilu ni boruna Siboru Hutahian Natumandi manuluthon natorasna, angka ibotona
dohot edana rodi sude sisolhotna na borhat i. Anggo Guru Mangaloksa nunga tung
las rohana marningot pauseang i.
Diboan Datu Manombabisa do tano sian hutana saparrasan, aek mual satabutabu,
dua batu ni ambalang sian aek Situmandi na dos rupana dohot balgana, tung
sarupa do idaon. Mardalan ma nasida sahat tu Barus, manosor ma nasida disi,
dipajongjong jabuna, dipungka hutana, diula parladangan di balian dohot
parpollahan, dipauli dohot inganan ni pahanpahanan liang hutai, ditahi nasida
ma mambajo.
Muruk ma pangisi ni luat nampuna huma huta i, alai
dipasang Guru Manombabisa ma sipatulpak gabe sobarani be nasida ro.
Dijounasida ma raja, dibahen parriaan siala tano nabinuat ni Datu Manombabisa
i. Dipaboa alona ma tu raja i na tano nasida parhutaan, parturan dohot
parpollahan ni Guru Manombabisa i.
“Ndang tutu tano na i, tanongku do i”, ninna
Datu Manombabisa. Songon i ma nasida pautal ndang diboto raja i ise sidok
natutu.
“Molo ro tuhas, gana daonna”, ninna rajaraja i. Di dok ma ingkon manolon nasida
sapihak ise na olo manolon paboa sintong na ni dok na, i ma si dok na tutu.
Mabiar do pangalu i manolon ai sohea dope i diula, tombak dope. Alai anggo Datu
Manombabisa olo do, “gabe do na mangoloi hata ni raja”, ninna.
Dipahundul ma tu parrasan inganan ni tano na
binoanna sian Silindung naung pineakkonna disi, manolon ma ibana: “Batu na
bolon tu batu na metmet parsoburan ni sitapitapi; suda na bolon suda na metmet
ndang adong siullus api; Nda tanongku na huhundulion”, ninna huhut dijama
parrasan i, “Nda mualhu na huinum on”, ninna muse, laos diinum aek na
ditabutabu i na binoanna sian Silindung. Monang ma ibana dibahen rajaraja i.
“Sapala pantis, naeng ma pantis ni Siagalangan; sapala naung ro hamu angka raja
mangkata tanonami on ba unang ma diparalangalangan tontuhon hamu ma
parbolakna”, ninna Datu Manombabisa. “Ba laos ho ma jolo paboahon”, ninna
rajaraja i.
“Saotik do tanongkon, holan tuk saanak ni ambalangon do, nasa i be ma ukuranna
maropatsuhi”, ninna Datu Manombabisa, laos dibuat ma ambalangna dohot batu sada
anakna. Diundukhon alona i ma songon na nidokna i di jolo ni rajaraja.
Dipasang ma anak ni ambalang i, dung i
diambalanghon ma manalpui ujung ni hau sahat tu bariba. Borhat ma nasida sude
mangalului anak ni ambalang i, nunga pola botari laos so dapot. Diulahi ma muse
manogotna i, tong ndang dapot. Patoluarihon dilului, di dok Datu Manombabisa
ma: “Tar tungkan adui…dope hutuluthon hadabuan ni batu anak ni ambalang i, beta
ma taida tusi”. Dung hos ari sahat ma nasida tu topi ni binanga na bolon,
lulululu ma ibana disi. Tep, dirorohon ma tanganna tu ruangruang, dibuat ma
sian bagasan batu ni ambalangna i, dilehon ma tu rajaraja asa diida manang na i
do batu i. Sude marhatutuhon na i do tutu batu i. Gabe i ma ungkuran ni
parbalohan ni tano ni Datu Manombabisa. Hape…tolu ari andorang so ria i, naung ditaruhon
ibana do sada batu binuatna sian Aek Situmandi i, dipamasuk tu ruangruang i.
Nunga sabulan pinda Datu Manombabisa sian Silindung. Nunga tung masihol boruna
Siboru Hutahian Natumandi. Marabur iluna tangis sosombopon. “Sombu ma roham,
nunga pinda damang naburju i, hasinokkon ma tanona dohot artana i soboi be
palilunganku”, ninna tu Guru Mangaloksa.
“Boasa ahu eahanmu, na marngangakngangak do poring i didegehon, poring i do na
mangeak umbahen laho nasida”, ninna Guru Mangaloksa songon na margaitgait pajut
roha ni ripena i. Gabe pangeheton ma i muse umbahen di dok: “Pasaribu ni eak ni
poring”.
Hape gabe logo ma ari, ndang ro be nanggo simbur
ro ma ranggapuri matutung gabe lapung ma eme dibalian rahar suansuanan di
porlak jala bondilon angka pinahan. Mangindorap do huroha hatahatana na hurang
suman tu simatuana. Disungkunnasida ma sibaso na bolon, tarida ma di manukna:
Ïngkon laho nasida tu Barus manopoti salana tu simatuana di atas ni sipanganon,
boanonna hoda hundulan manubut roha ni simatuana asa dipasupasu tondina nasida
horas jala gabe.
Diboannasida ma i tu Barus manopot simatuana. Las do roha ni simatuana i
manjalo, dipasupasu ma nasida di panggabean parhorasan di gabe na niula sinur
ni na pinahan.
Mulak ma nasida. Di dolok Siborboron marhobot ma langit ro ma udan paremean
maborbor ma nasida sahat tu hutana. Gabe ma na niulana di balian sinur ma nang
pahanpahananna. Sorang ma nang anakna dibahen ma goarna Siraja Nabarat ala
barat hatana di parpinda ni simatuana i.
Dung magodang anakna na opat i; Siraja Nabarat, Siraja Panggabean, Siraja
Hutagalung dohot Siraja Hutatoruan, diulahi ma ro ari logo matutung di
Silindung. Marningot naung salpu, disuru Guru Mangaloksa ma anakna na opat i
mamboan sulangsulang tu tulangna, diboan do hoda subut bahen sombana tu tulangna
i. Tung mansai las do roha ni tulangna i manjalo nasida. Laho mulak, dilehon ma
sada payung na ganjang jala ditonahon molo sahat nasida tu dolok Siborboron
bungkaonna ma payung i.
Sahat ma nasida tutu tu dolok Siborboron di na
laho mulak, dibungka ma payung i, marbirong ma ombun marhobot ma langit, por ma
udan. Denggan ma partubu ni eme dohot suansuanan, pinahan pe mokmohan di
balian.
Di pudian ni ari, mangulahi ma haleon potir di Silindung, ronggom hauma ala
logo ni ari, malos duhutduhut dohot suansuanan di porlak, ro ma dohot bondil ni
pinahan. Mardos ni roha ma sude rajaraja ni rura Silindung manaruhon hoda subut
i di atas ni sipanganon tu Barus. Dipillit ma opat halak utusan:
- sahalak sian Hutabarat
- sahalak sian Panggabean dohot Sitompul
- sahalak sian Hutagalung dohot Hutatoruan
- sahalak sian Naipospos (Sipoholon)
Borhat ma pangulu i manogu hoda subut i, diboan ma gondang sabangunan.
Denggan do panjalo ni Raja Pasaribu na di Barus i tu nasida. Tangkas ma dijalo
huda subut i, manortori ma nasida na margondang i. Dipampe Raja Pasaribu i ma
harajaon ni pangulu na opat i “Raja Maropat”, harajaon ni sasahalak
“Parbaringin” dibahen ma dohot goar harajaonnasida:
1. Baginda Mulana ma na sian Hutabarat
2. Rangkayatua ma na sian Panggabean Sitompul
3. Jayangkucinta (Bagotsinta) ma na sian Hutagalung dohot Hutatoruan
4. Jayamuda (Raja Endamuda) ma na sian Naipospos
Dilehon ma dohot pusako tu nasida tanda ni harajaonna sada be payung partiang
na ganjang. Mulak ma Raja Maropat i tu Silindung, marpungu ma rajaraja ni Siopatpusoran
dohot Naipospos di Onansitahuru, margondang ma nasida, manortori huhut
mandoadoa Raja Maropat i, ro ma udan paremean na hinasiholannasida.
Olat ni i lam sangap ma Pasaribu dibahen pomparan ni Siopatpusoran, ndang adong
be na olo margaitgait mandok “ni eak ni poring” i. Pomparan ni Pasaribu pe sai
ingot jala elek do marboru tu sude pomparan ni boruna. Sai dilehon do pasupasu
asa torop maribur asa tubu anak na bisuk dohot boru na marroha.
GURU BISA DOHOT GURU LADA PINAULUBALANG
TU DAIRI
Marsiajar dolidoli dope Guru Bisa nanak pailima ni Ompu Ginjangraja tinodohonna
ma Guru Lada anak paionom ni natorasna i. Andorang dakdanak dopenasida na dua
nunga marguru marmonsak. Hadatuon ni angka ompungna pe turun do tu nasida na
dua. Nunga dimulai mangajari angka donganna dolidoli marmonsak jala nunga
digoargoarinasida na dua Guru Bisa dohot Guru Lada.
Godang do dorbianasida di Sibaragas Sipultak, ido diparmahanmahannasida ganup
ari. Sogot manogot i nunga dipatulanasida horbo na i tu parmahanan; tar dao do
parmahanan i sian huta jala jonok nama i tu harangan.
Di na sadari, ndang mulak nasida na dua tu huta
holan horbo na i do dipataru sahat tu bahal i. Mulak ma nasida muse tu
parmahananna i ai ndang tarida horbona tunggal na bolon i. Na lalap do nasida
sadari na i di galanggang parmonsahan na binahennasida di topi harangan i.
Ganup ari do nasida na dua disi marmonsak pa tang nabinotonasida. Anggo di
arian i rame do galanggangnasida i, ai ro do angka dolidoli tu si manguji
marmonsak. Tung sude do dipepe Guru Bisa dohot Guru Lada ndang adong nanggo
sada na mangalo tu nasida. Nunga manihir mataniari ipe asa maradian nasida.
Dipaontong dorbiana hape ndang disi be sada, i ma naniluluannasida umbahen
diulakhon tu parmahanan i. dilului tu parguluguluanna ndang disi, masuk ma
nasida tu topi ni harangan hape tong do ndang dapot. Nunga lam dao masida masuk
tu harangan paihutihut gasgas i, nunga mulai urmun, lam golap ma muse. Ndang
diboto nasida be manang tu dia tondongonna, hundul ma nasida di ramba i di bona
ni sada hau, mondokondok ma nasida ala ni lojana nok ma matana so diboto.
Lulululu ma natorasna dohot angka hahana di huta
ala matua so mulak nasida, ndang tarpodom nasida saborngin i, “sondo naung
disoro babiat? ninna rohanasida. Nasida nama pataruhon horbona i tu parmahanan
marsogotna i. Diluluinasida manipat sadarina i alai ndang tarida. marsogot na i
muse dilului ma tu sude huta ni tondongna tong so dapotnasida. Ndang
dibotonasida be tudia luluanna.
Sogot dope manogot i nunga hehe Guru Bisa dohot Guru Lada ala ni malena.
Diluluinasida ma harumonting dohot parbue ni hau na boi allangon manggohi
butuhana. Ditorushonnasida ma pardalananna paihutihut pardalanan ni
parharangani.
Sahat ma nasida tu sirpang, marsirang ma nasida di si sada tu hambirang sada tu
siamun masidalani dalanna be.
Sahat ma Guru Bisa tu huta ni partombak i,
dipangido ma asa disi jolo ibana mahiandu. Burju do parjabu i manjalo ibana,
datu bolon do parjabu i huhut pangulima. Marmeangmuli do halak ro tusi, adong
na marubat adong na marguru hadatuon dohot hapangulimaon.
Tarsunggul ma na binoto ni Guru Bisa sian sihadakdanahonna, turun do tu ibana
hadatuon ni ompungna jala nunga pola digoari ibana guru ala naung mangajar
marmonsak. Alai ndang dipataridahon Guru Bisa asa dapotsa sude hadatuon dohot
hapangulimaon ni datu soranganna i.
Dung manang sadia leleng, tutu ma nunga gabe ummalo Guru Bisa sian datu i,
jotjotan ibana nama mangubati na marsahit na ro marubat, ibana nama disuru datu
i mangubati nang mangajari siseanna marmonsak nang na marguru hadatuon pe. Sude
do dirungrunghon datu i hadatuonna dohot hapangulimaonna tu Guru Bisa.
Diborhati ma Guru Bisa asa laho manandanghon
hadatuon dohot hapangulimaonna tu luat na asing, borhat ma ibana dompak Dairi.
Di na sahali pajumpang ma Guru Bisa dohot sahalak dolidoli di sada robean. Na
hundul do dolidoli i huhut dipiu sisumutna dompak ginjang. Togos dagingna
bodiar matana. Dibollang Guru Bisa ma ibana huhut ditiop janggutna dompak toru.
Hehe ma dolidoli i, dibollang ma Guru Bisa huhut disintak sabukna. Ditarik Guru
Bisa ma monsakna, marmonsak ma nasida alai monsak saguru do ndang adong na
hona. Martinju ma muse nasida alai ndang adong na talu. Marsiranggut ma nasida
muse, tong do pautal margantiganti nasida tu ginjang dohot tu toru.
Margulingguling ma nasida muse di robean i sian dolok sahat tu toruan sahat tu
na hornop di topi ni aek Simbolon. Mansohot ma nasida na marbadai songon na
mangalap hosa.
Disungkun Guru Bisa ma dolidoli i, aha margana,
ise goarna, anak ni ise jala marhua ibana ro tu robean on? Dipaboa dolidoli i
ma songon on: “Marga Pasaribu do ahu margoar Guru Lada anak ni ompu Ginjang
sian Sibaragas Sipultak, na marmahan do hami dohot dahahang Guru Bisa, lalap
hami marmonsak di galanggangnami i dohot dolidoli na ro mangasangi hami, dung
pe botari asa sae. Ndang sanga be hupaontong hami horbonami, mago ma tunggal
nabolon i gabe hululuihami ma sahat tu tonga ni harangan. Nunga mulai urmun,
golap ma muse ari, hundul ma hami di ramba na di bona ni hau jala mondokhondok
ma hami ala ni lojana laos nok ma matanami. Huuduti hami ma muse pardalanannami
sahat tu sirpang gabe sirang ma hami mardalan, dahahang dompak siamun ahu
dompak hambirang.
Sahat ma ahu tu sada huta di harangan i,
hupangido ma asa disi ahu tinggal. Burju do parjabu i dijalo do ahu, dipaboanboan
ma ahu mamulung ramuan ni ubat ai datu bolon do hape ibana dohot pangulima,
tung sonang do rohangku disi. Tarsunggul ma hadatuon na huguruhon sian
sihadakdanahonku di hutanami. Las rohangku mamereng siseanna na ro marguru
monsak tu ibana. Tamba ma na huboto gabe ummalo ma ahu marmonsak dohot
dihadatuon sian ibana. Diborhati ma ahu marmonsak dohot hadatuon sian ibana,
diborhati laho manandanghon hadatuon dohot hapangulimaon tu luat na asing, i ma
dalanna umbahen na sahat ahu tu son.
Dihaol Guru Bisa ma Guru Lada: “Ho do i hape
anggia? ahu do haham Guru Bisa, sarupa do parsorionta. na so hutanda do ho
nangkin ala na jongir ni sisumutmi dipiu ho dompak ginjang”, ninna. “Ho do i
hape hahang? na so hutanda do ho nangkin ala na ganjang i janggut mi!”, ninna
Guru Lada laos dibobok haha na i. Masiummaan ma nasida huhut marhori matana ala
ni las ni rohana, dibahen ma inganan i “Juma Gulangan”.
Ditorushon nasida ma paradangadanganna dompak Dairi manandanghon hadatuon dohot
hapangulimaon. Sahat ma nasida tu Berampu, diubati ma angka na marsahit laos
diajari ma taringot hadatuon. Angka na umposo pe diajari ma marmonsak.
Tarbarita ma nasida di luat i, godang do halak naniubatannasida, na marguru
hadatuon dohot hapangulimaon pe torop do.
Dung sadia leleng nasida di si tarsunggul ma nasida naeng pajumpang dohot
natorasna dohot angka hahana, dipaboa ma tu angka siseanna borhat ma nasida
jolo mulak tu Sibaragas.
Las do roha ni sude sisolhotna, diharoani ma nasida ai naung mago do nasida di
rohana gabe jumpang, naung mate do di rohana gabe mangolu.
Ndang saida leleng dope Guru Bisa dohot Guru Lada
naung mulak tu hutana Sibaragas, pultop ma parmusuon ni marga berampu dohot
marga Ujung. Tarsingot ma roha ni marga Berampu dihapangulimaon dohot hadatuon
ni Guru Bisa dohot Guru Lada. Disuru ma utusan mangalapi nasida tu Sibaragas
Sipultak asa nasida gabe ulubalangna mangalo marga Ujung. Las do roha ni Guru
Bisa dohot Guru Lada mangoloi pangidoan ni marga Berampu i, borhat ma nasida
pinaulubalang tu Dairi.
Diambangi marga Berampu ma nasida dibahen ma parhontasanna laho borhat tu
partontangan. Marsuraksurak ma marga Berampu mangudurhon Guru Bisa dohot Guru
Lada.
Umbege barita haroro ni Guru Bisa dohot guru Lada ulubalang ni marga Berampu i,
gabe mundur ma sumangot ni marga Ujung, hona eak ma nasida laos talu pornag.
Monang ma marga berampu, diboan ma tabantaban sian Ujung, dilehon ma deba
tabantaban i tu Guru Bisa dohot Guru Lada.
Di pudian ni ari, martahi ma Guru Bisa dohot Guru Lada; “Nunga loja hita na
marporang i holan tabantaban i ma deba dilehon tu hita hape tanonta so adong
bahen parhutaan, parsabaan dohot parporlahan”. Mar dos ni roha ma nasida asa
laho Guru Lada mandapothon marga Ujung paboahon na boi taluhononna Guru Bisa
asal ma dijanjihon marga Ujung na lehononna tano parhutaan, parsabaan dohot
parporlahan tu ibana bahen upana. Hupatalutalu pe asa ho monang ninna Guru
Bisa.
Laho ma Guru Lada mandapothon marga Ujung.
Dipaboa ma na olo do ibana pinaulubalang tu nasida jala boi do lehononna
parhangkungan pabo ingkon talu Guru Bisa bahenonna. Alai ingkon marjanji marga
Ujung na ingkon lehononna sabagian tanona bahen parhutaan, parsabaan dohot
parporlahan asa boi tongtong rap dohot nasida. Dioloi marga Ujung do
manjanjihon lehononna tano i asal ma tutu monang nasida.
Dibingkas marga Ujung ma muse parporangon tu marga Berampu. Sobu do parporangan
i alai manggogo do Guru Lada mandopang musuna, Guru Bisa pe tung dipartahanton
do marga Berampu, lam leleng na marporang i lam sumurut do Guru Bisa ai maralal di ibana dohot
anggina Guru Lada asa dipatalutalu di na marporang i.
Monang ma tutu marga Ujung, diboan ma tabantaban i sian Berampu marsuraksurak
na nasida mulak. Dipatutur marga ujung ma angka boruna na ummulina asa pilliton
ni Guru Lada sahalak sian i gabe pardihutana.
“Ba beha ma i rajanami, dilehon hamu do borumuna
bahen pardihutangku hape nanggo tanongku bahen parjabuanku soada”, ninna Guru
Lada. Änggo tano do, pos ma roham, nunga hujanjihon hami hian i, lehononnami ma
i, ninna marga Ujung, laos dilehon ma Kuta Tengah na di Bunturaja nuaeng.
Marjanji ma nasida na sada siulaon, sada adat, sapartahian tu joloan on, gabe
senina (dongan sabutuha) ma Guru Lada di marga Ujung, jala pomparan ni Guru
Lada gabe marga Ujungsaribu.
Dipillit Guru Lada ma sahalak sian boru ni Ujung i bahen dongan saripena,
dipauli ma jabuna, dipungka ma hutana dohot parladanganna di Kuta Tengah, disi
ma ibana mamompari.
Leleng di parlelengan ro ma Guru Bisa muse mandapothon Guru Lada gabe rap
nasida maringanan songon i nang angka pomparanna.
SIBORU BIDINGLAUT (NAN TINJO) GABE
SOMBAON
Nunga mangoli sude anak ni Gurutateabulan na opat i holan ibotona siampudan i
nama na so hot, i ma Siboru Bidinglaut na margoar huhut Nantinjo. Nunga matoras
dagingna, nauli do nian rupana, torop do na mandok hata tu ibana alai ndang
lomo rohana mida baoa. Tumagon ma so muli iba unang apala anak ni deba paurak
iba, ninna rohana, ai sangkar so anak lahi do ibana, ulubalang parompuan.
Ro ma anak Jau sian Sipolha mangaririt ibana tu Sianjurmulamula. Muruk ma
ibotona Limbongmulana dohot Sagalaraja ala so olo iboto na i tu anak Jau i,
tung dipaksa do asa saut. Maporus ma Siboru Bidinglaut mangalualu tu ibotona
siampudan Malauraja, nunga pinda ibotona i tu Simanindo dung mangoli dohot boru
ni Balabulan. Dung matorasa na dihiringan manuk dipangido ripena i do asa
dialap tungkotna alana disi mangintubu ibana mulak do mandapothon amana
Balabulan. Dibuat Malauraja ma ripena songon tungkotna boru Jau. Disi sorang
anakna i pintor mate do ripena parjolo i (ditampar lali), gabe boru Jau i nama
pagodanggodang anakna i na margoar Taburaja. Tubu ni boru Jau on nama anggo
Manikraja, Ambaritaraja dohot Gurningraja.
Mangalualu ma Siboru Bidinglaut tu Malauraja, di
dok ma na dimuruhi Limbongmulana dohot Sagalaraja do ibana ala so olo tu anak
ni Jau i; hape ala na sumalim do rupa ni baoa i, bolong beut, songon jolma so
begu. Ro do muse si doli i mangihuthon Siboru Bidinglaut tu Simaninndo. Diida
Malauraja ma, na uli do hape baoa i, tompa mamunjung parsoara mamolim.
Dipaingot ma iboto na i asa burju dialusi, ia so i ba dituntun ma lomona.
Ndang tarjua be, ninna roha ni Siboru Bidinglaut, unduk ma hatana. Dijalo ma
sinamot satangan baju, sapinggan ri-bar, saguriguri sijonggi, dijujur ma ari
parunjukna.
Ro ma anak Jau i dohot sisolhotna mangalap
Nantinjo, gabe mangandung ma Nantinjo borngin i, diandunghon ma: Ïale pongki
pandakdakan simbora, suak tondi lapung sibaran lapalapa; ia nunga ahu sihampir
gabe gambir tandiang gabe toras; tu Limbongmulana dohot Sagalaraja pe sotampil
tu Malauraja pe so bolas. Ïale sibaran lapung bagian lapalapaa; ai na bagian ni
siboruadi do maniop tanduk i ma tanduk na marjunggaluan, ai naung pandok ni
tondingki do so haru anak lahi ahu so haru parompuan.
Dung sae ulaon paradatan, borhat ma pangoli i rap
dohot Nantinjo marsolu bolon dompak Sipolha. Di tonga tao i martonggo ma
Nantinjo: Ömpung Mulajadinabolon, nunga songon i panompam di siboruadi, papupur
ma baritangku di tonga tao on. Tongos ma ampilas manantan halisungsung
marpiupiu dohot halibutongan marsobur asa borhat siboruadi manopot namboruna
Siboru Saniangnaga.
Ro ma tutu sude napinangidona di ronggona i, marputar ma solu i, harom ma
nasida sude masuk tu bagasan tao i gabe solobean sihalibutongan. Mumbang do
ulaula tonun ni Nantinjo, gabe dibuat Malauraja ma i jala dibandahon singkat ni
Siboru Bidinglaut. Tubu do bulu godang diparbandaanna i, gabe sombaon ma i
margoar sombaon Simanindo, i ma panindoan Siboru Bidinglaut ninna Malauraja.
Molo mamolus sian tao na dilambung ni pulo Malau
pomparan ni Gurutateabulan sai dijouhon do: “Patio, patio tao i bolusonnami ale
namboru Bidinglaut”. Ninna barita, asal ma dijouhon songon i sai tiur do tao i
bolusonnasida.
Buhar do Jau i sian Sipolha ala ni i, gabe soluk ma tu si pomparan ni
Manikraja, sian i ma muse marserak tu Simalungun dohot Pematang Siantar.
MARGA PASARIBU
Adong do manang piga sian na umposo manungkun panusun bungkuon, sintap ni dia
do na masuk tu maraga Pasaribu, ala adong do diida merek ni perusahaan
“PASARIBU”, gabe disungkun; “Pasaribu dia do hamu?” Alusna: “Pasaribu Batubara”,
na sada: “Pasaribu Harahap”, nasada nari: “Pasaribu Malau”, dohot angka na
asing dope. Dipangido nasida ma asa dipamasuk tu torsa on hatoranganna; songon
na tarsurat di toru on.
a.Haroroan ni marga di halak Batak
Dung ditua deba boru Sibasoburning dongan saripe ni Guru Tateabulan, disungkun
ma goar ni ama ni ripena i, dipaboa ripena i ma goar ni amana “Sibasoburning,
gabe dibahen Guru Tateabulan ma marga ni ripena i “boru Sibasoburning, ai matua
goar ni amana do gabe marga ni anakkonna (Patriarchat). I ma parmulaan ni marga
di halak Batak.
Anggo goar ni Guru Tateabulan ndang pola dimargahon pomparanna, goar ni anakna
Sariburaja do na parjolo dimargahon pomparanna gabe marga Pasaribu, i ma
humebaheba dohot marga Sumba. Siboru Sanggul Haomasan boru ni Sariburaja na
muli tu Tuan Sorbadibanua, boru Pasaribu do margana, laos i do diingot
pomparanni Tuan Sorbadibanua sahat tu nuaeng on.
Di tingki Raja Hatorusan II (Tuan Balasahunu) pahompu ni Sariburaja gabe dua
marga ma pomparan ni Sariburaja:
1.Pomparan ni siraja Iborboron gabe marga Borbor, jala ala padan ni
Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja andorang dihiringan manuk dope Siraja
Iborboron ingkon marsada nasida dohot si Raja Borbor maralohon pomparan ni
Siraja Ilontungon, gabe dibahen nasida ma Raja Maropat di Sianjurmulamula
manjujung “Borbor Marsada”.
2.Pomparan ni Siraja Ilontungon di Banuaraja manjujung marga Lontung.
Hinorhon ni i gabe marga sabungan ma Pasaribu i
ma marga parsadaan ni pomparanna. Gabe adong ma tolu marga pahebaheba di
pomparan ni Siraja Batak:
1. Marga Borbor Marsada di Sianjurmulamula
2. Marga Lontung di Banuaraja
3. Marga Sumba di Pangururan, ai nunga pinda nasida tu si sian Sianjurmulamula.
Dung bungkas sude pomparan ni Sariburaja sian
Sianjurmulamula, gabe masibahen marga na be ma na tinggal i. Pomparan ni
Limbongmulana gabe marga Limbong, pomparan ni Sagalaraja gabe marga Sagala jala
pomparan ni Malauraja naung pinda tu Simanindo gabe marga Malau.
Ia pomparan ni Siraja Iborboron na bungkas sian Sianjurmulamula mangulahi do
muse mambahen marga Sabungan Pasaribu gabe margana. Songon i do nang Ompu Tuan
Rajadoli (Datu Taladibabana) na bungkas maringanan tu Dongdong Uluan, Pasaribu
do dibahen margana. Tarbukti do i sian:
1. Siboru Hutahot: boru ni Datu Taladibabana na muli tu raja Mangareak, boru
Pasaribu do margana, laos i do diingot pomparanna di Uluan sahat tu tingki
nuaeng on.
2. Boru ni Matasopiak (anak ni Raja Sipahutar) na muli tu Sitorus Pane na di
Sitorus Parsambilan, boru Pasaribu do dibahen margana ai marga Pasaribu do Matasopiak
na pamuli boru i, gabe tongtong do martulang Sitorus sahat tu nuaeng on.
3. Sude anak ni Datu Taladibabana mamangke marga Pasaribu, dung pe matorop muse
nasida di inganan na imbaru asa gabe goar nasida be dipampe pomparanna gabe
margana. Pomparan ni Raja Sipahutar gabe marga Sipahutar, pomparan ni Raja
Hatioran (Datu Singa) gabe marga Harahap, pomparan ni Raja Tanjung gabe marga
Tanjung, pomparan ni Ramberaja gabe marga Rambe.
Anggo pomparan ni Sariburaja II hot do marga
Pasaribu mambuat goar ni Sariburaja I marga Sabungan Pasaribu, tarbukti do i
sian:
1. Boru ni Sariburaja II sihahaan Nai Antingmalela na muli tu Sibagotnipohan
boru Pasaribu do dibahen margana, laos i do diingot pomparan ni Sibagotnipohan
sahat tu saonari.
2. Boru Sariburaja II paduahon, Siboru Pantisabungan na muli tu Babiatnaingol
Sinaga tong do boru Pasaribu margana, ido diingot pomparanna sahat tu nuaeng
on.
Ia angka anak ni Sariburaja II (Datu
Rimbangsoaloon) gabe marga do muse di inganan na imbaru dung mamompar nasida
disi:
1. Pomparan ni Raja Matondang gabe marga Matondang,
2. Pomparan ni Raja Saruksuk gabe marga Saruksuk,
3. Pomparan ni Raja Tarihoran gabe marga Tarihoran,
4. Pomparan ni Raja Parapat gabe marga Parapat,
5. Pomparan ni Parubahaji gabe marga Tinedung dohot marga Sitangkar.
Pinompar ni Datu Pompangbalasaribu hot do mamboan
marga Pasaribu, alai anggo pomparanna gabe mamangke marga naimbaru nama dung
sidung parporangon ni Isangmaima (Datu Pulungantua) dohot Datu Marhandangdalu
(Datu Rimbangsaudara), songonon ma partording ni marga nasida:
1. Pomparan ni Isangmaima (Datu Pulungantua) gabe marga Lubis mambuat goar ni
anakna Tumonggo Lubis.
2. Pomparan ni Datu Marhandangdalu (Datu Rimbangsaudara) gabe tolu marga
mamboanhon goar ni anakna:
a. Pomparan ni Sariburaja III mamboanhon marga Sabungan Pasaribu sian
Sariburaja I, marga Sabungan Pasaribu sian Sariburaja II dohot marga Pasaribu
sian Sariburaja III.
b. Pomparan ni Raja Dohang gabe marga Datubara mambuat goar na pinampehon ni
Datu Marhandangdalu, ala sian bara ibana martabasi, alai muba do i muse gabe
Batubara.
c. Pomparan ni Raja Humbil na margoar muse Toga Gurning gabe marga Gurning.
Pangarimpunanna:
I. Sude margamarga i, marga Borbordo parsadaanna (sabunganna), molo dijouhon
jambar tu marga Borbor nunga dihangkam i sude margamarga na ditoruon, sian no 1
– 18
Gambar susunan tarombo ini masih kontroversial
II. Na masuk tu marga Sabungan Pasaribu sian
pinompar ni Sariburaja I, sude margamarga Borbor na di ginjang i sopadohot
Limbong, Sagala dohot Malau. Alai nang marga na tolu on dohot angka anak ni
margana tong do masuk marga Pasaribu ala ni parhahamaranggion dohot ala na
masuk i nasida tu Borbor Marsada ala ni parpadananna i, tarlobi molo laho
nasida tu luat na godang disi marga Pasaribu, asa boi sasiulaon di paradatan
las ni roha manang arsak ni roha.
III. Na masuk tu marga Sabungan Pasaribu II sian pinompar ni Sariburaja II;
sude pomparan ni Sariburaja II na masuk tu margamarga Borbor (no 1-10) na di
ginjang i.
IV. Na masuk tu marga Pasaribu nuaeng; sude pomparan ni Sariburaja III, i ma
pomparan ni Siraja Habeahan, Siraja Bondar, Siraja Gorat.
Marhite hatorangan na di ginjang i boi ma taralus
sungkunsungkun ni angka sundut naumposo, boi do sahalak mamangke: 1. margana
sandiri; 2. Marga Sabungan Pasaribu paduahon; 3. Marga Borbor; 4. Marga
Sabungan Psaribu parjolo, marguru tu kondisi dohot situasi di tingki i di luat
naniinganananna.
Tiruanna rupani:
- Boi do marga Batubara na di Sarulla mambahen marga Pasaribu pasadahon dirina
tu Pasaribu na disini gabe sisada ulaon paradatan di las ni roha dohot sitaonon
manang hamamaju ni usaha, mambuat marga Sabungan Pasaribu.
- Boi do marga Harahap na di Tarutung mambahen marga di perusahaan mambuat
marga Sabungan Pasaribu parjolo laho padengganhon parsaoranna di inganan i.
- Boi do marga Malau na di Parapat mambahen marga Sabungan Pasaribu marningot
parsadaan Borbor Marsada pasanggamhon parsaoranna manang hamamaju ni usahana di
inganan i.
- Boi do marga Harahap na di Sitorang mambahen marga Sabungan Pasaribu
padengganhon pardomuanna tu luat i, ala Pasaribu do marga Borbor na umbalga di
Toba Holbung.
- Boi do marga Limbong, Sagala, Malau mambahen marga parsadaanna “Nai Marata”;
alai molo adong do marga Borbor dohot disi, ba marga Borbor Marsada do
bahenonna marga parsadaannasida, marningot padan i
b. Marga Pasaribu gabe marga na asing
Adong do sian maraga Pasaribu gabe masuk tu marga na asing mangihuthon
marga ni halak na nidapotna jala ala dao ingananna i sian luat ni margana hian
so adong be pardomuanna gabe masuk nama ibana tu marga na adong di luat i paima
adong sada tingki tarsingot ibana tu margana hian. Tiruanna:
-
Pomparan ni Panjimeter na sahat tu Alas gabe masuk do tu margamarga na
adong di tano Alas, songon i do nang na sahat tu Gayo gabe masuk do tu
margamarga na adong di Gayo.
- Marga Pasaribu (adong do i sian Raja Habeahan, Raja Bondar, Raja Gorat)
na mulak tu bonapasogitna di Pariksabungan gabe masuk tu marga Limbong laho
pasadahon dirina tu marga na nidapothonna asa boi sisada ulaon paradatan di las
ni roha manang sitaonon. Alai di tingki parpudi on lumobi angka na di
pangarantoan nunga mulak muse mambahen margana “Pasaribu Habeahan”.
c. Marga na tamba tu marga Pasaribu
Adong na so marmarga hian na ro maringanan tu luat na niinganan ni Pasaribu
gabe dipamasuk do dirina gabe marga Pasaribu asa unang adong bolatbolat di
nasamarga di luat i.
Tiruanna:
-
Mangihuthon torsa di Barus, Sultan Ibrahim na ro sian Terusan (Sumatera
Barat), di do ibana Pasaribu sian Bangkara pasadahon dirina dohot marga
Pasaribu na nidapthonna di Pasaribudolok. Dijalo nasida do ibana gabe marga
Pasaribu, gabe Sultan Ibrahin muse ibana di Pasaribu Tobing, pomparanna pe gabe
marga pasaribu do. I ma na nidokna marga tamba tu marga Pasaribu.
- Molo adong marga Pasaribu na mambahen anak angkatna na so marmarga hian,
tangkas ma marboaboa tu raja (diadathon), gabe marga Pasaribu do i.
- Molo adong parumaen ni Pasaribu na so marmarga, buatonna ma marga ni
simatuana manang ompung boru, boi do nang sundut tu ginjang ni i alai ingkon
adathononna di bagasan adat Dalihan na tolu, dohot ma hulahula nampuna marga i
songon suhut parboru.
Boasa pola pampeon marga ni parumaen na so
marmarga? Anggo mangihuthon adat ni hala Batak ndang boi dohonon goar sidanak,
manang goarna i ala ni bao, parumaen, anggi boru ai subang do i. Songon i do
nang goarni haha doli, simatua ni angka ina, margana do na boi jouonna. Ala ni
i ma ingkon pampeon marga ni parumaen na so marmarga. Angkup ni i, asa adong
pangamai manjalo adat dohot mangalehon adat molo adong siulaon manang horja.
Hela na so marmarga pe, pampeonna do songon marga ni sahalak amangboru ni
nabinuatna na suman tu roha ni keluarga i, boi do adat ni i laos di tingki
parunjuhonnasida. Ndang boi dohonon goar ni hela, subang do i.
MARSUMBANG (MANOMPAS BONGBONG)
Mangihuthon na somal di margamarga dohot anak ni marga di pomparan ni Siraja
Ilontungon dohot di pomparan ni Siraja Isumbaon, ala na adong do naung manompas
bongbong (marsumbang) sian anakna dohot boruna umbahen na tamba marga na imbaru
ala naung masihoruan nasida. Ompu parginjang ni paranak ma gabe marga ni anak
jala ompu parginjang ni boru ma gabe marga ni boru.
Anggo na somal, sai anak ni ompu ni marga i do parjolo manompas bongbong, jala
goar ni anak na ma muse gabe marga naimbaru. Rupani: Marga Siopatpusoran do
marga ni pomparan ni Guru Mangaloksa Hasibuan, alai tardege pinggol ni dalan ma
Ompu Lompo pomparan ni Sirajanabarat dohot boru ni pomparan ni
Sirajahutatoruan, gabe ditolopi Raja Siopatpusoran ma tompas bongbong di
nasida, tubu ma marga na imbaru mangihuthon goar ni anak ni Guru Mangaloksa i
ma marga Hutabarat, Panggabean, Hutagalung dohot Hutatoruan.
Alai sai adong do na marbahir, isara marga
Silahisabungan. Silalahi tu marga Tambunan ndang boi marhula marboru, hape
Tambunan sandiri nunga masiboruan sama nasida (Tambunan Batuara, Tambunan
Lumbangaol, Tambunan Lumbanpea). Na deba marga, na marningot padan ni
ompunasida be do umbahen na so boi masialapan boru.
Godang panghorhon ni marsumbang (manompas bongbong). Mangihuthon adat Dalihan
na tolu, di hundulan ni hasuhuton do sude na sa marga, alai molo dung masa na
manompas bongbong, gabe pomparan ni ompu ni paranak ma na gabe hasuhuton, jala
pomparan ni ompu ni parboru ma gabe hulahula molo di jabu ni paranak ulaon.
Alai molo di huta ni parboru do siulaon, gabe parboru i ma na gabe hasuhuton
jala paranak i ma gabe pamoruonnsida. Jadi di bagasan na samarga hian nunga
gabe mardalan partuturan Dalihan na tolu.
Molo so dibagasan adat na manompas bongbong i,
godang do mara dihorhon, songon tudostudos pinatorang di toru on:
-
Tuan Sariburaja na marsumbang dohot ibotona Siboru Pareme (pinaporhas),
naeng do bunuon ni anggina Limbongmulana, Sagalaraja dohot Malauraja, Siboru
Pareme pe dibuang do tu tombak na limuton di Batumartindi na di dolok Sabulan.
- Siajidonda Hatahutan na marroharoha dohot ibotona pinaporhas Siboru
Tapinauasan di na laho nsida tu tombak, gabe lohot do tu hau piupiu tanggule
songon i dohot datu, sibaso, guru d.n.a na naeng paluahon nian, i do na
ginombarhon ni Tunggal Panaluan.
- Mangihuthon torsa, adong do na mariboto marroharoha di topi ni sunge
Sitalaktak di holangholang ni tambunan Batuara dohot Matio, gabe batu do nasida
di topi ni sunge i.
- Di na tardege ni pinggol ni dalan Ompu Lompo pomparan ni Sirajanabarat dohot
boru sian pomparan ni Siraja Hutatoruan, gabe mate do ompu Lompo dipusa si
Bindoran iboto ni boruboru i sandiri.
Sada ulaon na borat do na manompas bongbong i,
alai sai na masa do i molo dung lam sopar tu toropna na samarga i lumobi molo
hurang marga pangalapan boru/pangolian ni anak di luat i.
Anggo margamarga na masuk tu marga Sabungan Pasaribu, manang Borbor Marsada,
ndang ala na adong na marsumbang umbahen na tamba marga na imbaru. Tamba pe
angka marga ala naung torop do pomparan ni sada ompu di ingananna na imbaru,
boi marsaulaon adat jongjong sandiri sopola be dohot marga sabunganna.
Sahat tu saonari, ndang adong dope na resmi diadathon anak mangoli dohot boru
muli di marga Borbor Marsada di Tapanuli Utara. Disura roha nian hinorhon ni
balga ni uhum na tu Sariburaja dohot tu Siboru Pareme i do na manghorhon gabe
jorajoranon angka naumposo dibahen.
Asing do pangalahona anggo di Angkola dohot Mandailing, ai nunga masialapan
boru disi Pasaribu tu Batubara, Lubis tu Harahap, d.n.a. Disura roha, ala na
hurang do disi marga na jonok tu ingananna pangalapan boru dohot pangolion ni
anak nasida, jala margamarga Borbor do na torop jala pajonokjonok di inganan i.
Sada hatinggalan do di margamarga Borbor
martimbanghon margamarga Lontung dohot margamarga Sumba ala na so resmi dope
marga Borbor manompas bongbong.
Dua mansam do parjadi ni manompas bongbong:
- Molo halak na raja, na mora, na tar dok
goar na naeng manompas bongbong, dipapungu ma angka rajaraja ni marga i,
dipantom horbo laho paboahon sangkap na i. Dung ditolopi rajaraja i panompason
bongbong i, dibahen ma pesta na balga, dijou ma rajaraja ni marga na satingkat
dohot marga na i dohot sude panungganei na margana i marompuompu asa sude
umbotosa dohot manggabei nasida na manompas bongbong i. Olat ni i rasmi ma boi
nasida marhula marboru. Anggo parunjuhon ni na mangihut songon unjuk na somal
nama.
- Molo halak na metmet jala parhurangan do na marsumbang i, diluahon ma jumolo
boru i tu luat na humolang manang tu inganan parkarejoanna di pangarantoan.
Dung gabe, i pe asa ditahihon mambahen adatna di hutana. Somalna ndang pola
maol be i ditolopi angka raja ala naung gabe nasida. Dipabalga ma pestana,
dijou ma utusan ni margamarga na jonok tu luat ni paranak dohot parboru,
dirasmihon ma panompason bongbong i. Olat ni i nunga boi marhula marboru
nasida. Ala molo so gabe do nasida, somalna ndang diadathon be i, mabiar ma
angka na umposo mangihuthon songon i dipudi.
Holan i tutu, molo naeng manompas bongbong
naeng ma dimulai sian parsirangan ni ompu parginjang asa unur muse partamba ni
anak ni marga i.
Molo niida naung marserak do tu desa na ualu pomparan ni Siraja Iborboron nunga
mansai torop jala daodao be ingananna, dihilala roha tung na maol ma mangulahon
cara na parjolo na manompas bongbong na pinatorang di ginjang.
Na boi jala na umbulus ulahonon ni hatoropan,
songon na tinaringotan di nomor dua i nama molo tung adong na manompas
bongbong. Dung i molo tung adong na tar sor sian angka na umposo anak dohot
boru ni margamarga Borbor, unang magodanghu be nian pangambati, alai adong ma
usaha ni angka raja adat laho paturehon asa boi saut panompason bongbong i
mardalan denggan, so pola mansalai adat ni ompunta. Molo dung denggan sahali
mardalan perasmianna ba nunga boi muse mangihut angka naumposo.
Molo tung adong nuaeng angka ianakhonta na tar
sor tardege pinggol ni dalan hape nunga gabe nasida, marusaha ma parnak dohot
parboru i mambahen perasmian ni panompason bongbong ni anakhonna i asa marhite
sian i muse gabe rasmi boi marhula marboru margamarga di Siraja Borbor.
Alai, ba hata ni panurat on do i, ba tumangkas ma dipingkiri angka dongan dia
ma na dumenggan siulahononta. Sihingkitsinalenggam, ba tapillit ma dia na
dumenggan.
Horas…Horas….Horas!!